Nielegalne studia, księgowe z pensją dyrektora, doktoranci bez magistra. Prof. Wójcik ujawnia skalę patologii w nauce

Od 1999 roku.

Nic nie wiedziałem. Jako pracownik nie miałem wglądu w dokumenty. Zakładałem, że skoro uczelnia prowadzi studia, to muszą być legalne. W maju 2013 wygrałem konkurs na dyrektora...

Nie zacząłbym się tym zajmować, gdyby nie fakt, że zaczęły do mnie spływać pisma z ministerstwa nauki. Studenci z zagranicy pisali z pytaniami, czy prowadzone u nas studia są legalne. Mieli w tej sprawie wątpliwości. Ministerstwo przychodziło z tym do mnie, więc zacząłem wyjaśniać sytuację. Najpierw wyszła sprawa dydaktyki. Okazało się, że nie ma rozporządzeń.

Do prowadzenia studiów. Powinna była je przygotować Rada Naukowa, ale tego nie zrobiła. Brakowało jakiś 120 uchwał! Bez tego dyplomy wydawane przez Instytut były nielegalne. Tu chodziło o setki studentów. Przystąpiliśmy do naprawy. Wszystkie brakujące akty przygotowaliśmy w taki sposób, żeby nadać im moc prawną wstecz. To skończyło się w lutym 2014 roku. Potem okazało się, że rozliczenia finansowo są dramatycznie prowadzone.

Tylko wszystko było automatycznie przekształcane w koszty, głównie osobowe. Podpisywano dodatkowe umowy cywilno-prawne, podwyższano wynagrodzenia.

Ale tylko wybranym pracownikom. Przed samym przyjściem na stanowisko dyrektora miałem 1/4 etatu w instytucie i zarabiałem 500 zł. Gdzie indziej wynagrodzenia dochodziły do 20 tys. miesięcznie.

Problem w tym, że moi pracownicy administracyjni byli uwikłani w ten system i nie mieli interesu w tym, żeby ujawniać pewne rzeczy. O wielu sprawach dowiadywałem się przypadkiem. Na przykład zobaczyłem umowę pomiędzy rodzicem a dzieckiem, więc robiłem notatkę "proszę zweryfikować umowy, ile jest takich przypadków". Kiedy indziej zobaczyłem zlecenie na 50 tys., więc kolejna notatka: " proszę o wszystkie umowy". Po roku zupełnie przypadkiem dowiedziałem się, że na kilka dni przed podjęciem przede mnie stanowiska podpisano umowę na 300 tys. na program który był całkowicie niezgodny z prawem. Realizowano go przez cały rok mojej działalności jako dyrektora, a ja nic o tym nie wiedziałem.

To są setki dokumentów. Nie ma nawet fizycznej możliwości, żeby wszystko przeglądnąć. Do wszystkiego dochodziłem jak po nitce do kłębka. W czerwcu 2014 miałem już bardzo dużą wiedzą o tym, co się działo w instytucie. Kilka tygodni po przyjęciu sprawozdania instytutu za 2012 rok zrobiłem wewnętrzne spotkania z pracownikami. Przedstawiłem, jakie były nieprawidłowości, zapowiedziałem, że umowy będą weryfikowane i trzeba będzie je zwracać. Kilka dni później zwołano spotkanie Rady Naukowej. Ta uchwaliła, że dyrektor nienależycie wykonuje obowiązki.

Tak.

Nie. Zastanawiało mnie tylko, dlaczego zanim zostałem dyrektorem, pewna grupa osób próbowała do tego nie dopuścić. Były pisma, że nie została zachowana procedura konkursowa, pojawiały się jakieś pisma dyskredytujące mnie. To dla mnie było dziwne, bo znałem tych ludzi od 99 roku. Nawet wstępnie zaoferowałem zastępcy dyrektora, żeby pozostał na stanowisku. Ale później zaczęły wychodzić te wszystkie nieprawidłowości i zdałem sobie sprawę, że ci ludzie są odpowiedzialni za wszystko i boją się, że to zostanie ujawnione.

Kiedy zacząłem naprawiać sytuację, kiedy zwalniałem ludzi , bo, np. ktoś jest adiunktem 30 lat, choć prawo pozwala na 8, że przewodnicząca Rady Naukowej w ogóle nie była członkiem Rady, naciskano na mnie, żebym przywracał je do pracy.

Na przykład profesor Marody. Mieliśmy problem ze stypendiami dla studentów. Poprzednia dyrekcja rozdysponowała je niezgodnie z prawem. Zgłosiłem to do ministerstwa. Kiedy ministerstwo zajmowało się tym, profesor Morody dzwoniła do mnie, że studenci czekają i mam natychmiast wypłacić stypendia. Mówiłem, że to niezgodne z prawem. Wtedy dostałem od niej pismo "proszę wypłacić stypendia". Cały czas mam ten dokument.

Na koniec roku ministerstwo uznało, że środki wypłacono niezgodnie z prawem i musieliśmy je wszystkie zwrócić.

Gdybym chciał być dyrektorem, nic bym nie ruszał. Uważam, że skoro objąłem stanowisko, to mam obowiązek to naprawić

Bo zależy mi, żeby zmienić polską naukę. PAN powinien być liderem zmian, miejscem, gdzie uprawia się naukę na najwyższym poziomie. Jeśli będziemy się godzić na takie sytuacje, to znajdzie się nauka? Gdzie znajdzie się Polska? Przez 25 lat udało się zrobić wiele dobrego w kraju, ale jedna rzecz się nie udała - reforma nauki.

To z czym walczymy, to część problemu, jaki istnieje w polskiej nauce od lat. W 2004 byłem młodym adiunktem z bardzo dobrym dorobkiem naukowym. Dostałem stypendium Fulbrighta na uniwersytecie Berkeley. Dziekan mojego kolegium nie wyraził zgody na mój wyjazd. Pojechałem mimo wszystko. Kiedy wróciłem po 7 miesiącach spotkała się komisja z czterech profesorów i uchwaliła jednozdaniową uchwałę, że mam niewystarczające wyniki w pracy naukowej. To było im potrzebne, żeby wyrzucić mnie z uczelni. Odwołałem się i wygrałem. Teraz dzieje się to samo.

System opiera się na negatywnej selekcji. Młodzi ludzie przed habilitacją boją się zabierać głos. Później boją się przed stanowiskiem profesora. Potem przed tytułem. Jest zmowa milczenia, bo do niedawna nie było obiektywnych kryteriów oceny. Nie liczyło się, czy ktoś ma granty, publikacje, była tylko ocena środowiskowa. To tworzyło system, w którym ludzie boją się zabierać głos. Jeśli się boją, to w systemie pojawiają się patologie. To wytworzyło się w polskiej nauce.