Śmiecisz i... zatrudniasz srokę na sprzątaczkę. Zwierzęta sprzątają lepiej od nas

Wykorzystywanie pracy zwierząt jest tak stare, jak cała rasa ludzka. Psy tropiące przy polowaniu czy woły ciągnące pługi towarzyszyły nam od zarania dziejów. Nie masz rzeki na młyn wodny? Daj bydło do kieratu. Po spiżarce pałętają się myszy? Kot i po problemie. Koń, jaki jest, każdy widzi. A o ogromie jego pracy wspominać nie trzeba.

Obecnie wiele typowo dzikich, a nie udomowionych zwierząt od pokoleń żyje już w miejskiej dżungli. Co prawda nie mają "nine to five", kwartalnych sprawozdań do napisania i targetów do zczalendżowania jak gatunek Homo sapiens. Po prostu funkcjonują wśród biurowców i bloków.

Ekologia wśród zwierząt – małpy sprzątają śmieci

Nic więc dziwnego, że w człowieku pojawia się chęć jakiegoś wykorzystania tych "obiboków". Skoro pałętają się bez celu, wyjadają resztki ze śmietników i robią bałagan, to przynajmniej mogą się na coś przydać. Co ciekawe, mamy już w tym aspekcie pewne sukcesy.

Już parę lat temu serwis Global Times informował o bardzo nietypowych pomagierach ekip sprzątających turystyczne szlaki wokół górzystej okolicy jeziora Shiyan, nieopodal miasta Changsha. mają nawet specjalne koszulki pracownicze, a za przyniesienie butelki po napoju z okolicznych zarośli dostaną od swojego "przełożonego" kawałek banana.

Małpy są jednak "prawie jak my" – inteligentne, samoświadome i zdolne do nauki. A do tego czuwa nad nimi przecież człowiek. Do tego ciężko sobie wyobrazić, by gangi makaków wysprzątały nam Warszawę, Kraków czy inne polskie miasta.

Szczególnie inteligentna wydaje się zaś rodzina krukowatych. Personalnie to moje ulubione ptaki, właśnie dlatego, że są piekielnie zmyślne. Podczas niemiłosiernie dłużącego się w czasie pandemii Covid-19 home office zaczęłam je nawet obserwować przez lornetkę i dawać im m.in. orzechy. Z ich łupaniem radzą sobie całkiem nieźle.

Na problem niedopałków… wrony i kruki?

Jakiś czas temu głośno zrobiło się o startupie Crowded Cities. W ich projekcie Crowbar (nie za dużo tej gry słów?) nie chodzi o wyważanie drzwi łomem, ale o dosłowny "bar dla wron". Pomysł zakładał pozbycie się niedopałków z przestrzeni publicznej – jest prosty, a genialny.

W uczęszczanym przez taki miejscu, na przykład w parku, stawia się specjalny karmnik. W jego górnej części mamy dozownik jedzenia, a w dolnej – pojemnik na niedopałki z kamerą zdolną je rozpoznać. Kolejny krok to nauczenie okolicznego ptactwa, że za wrzucenie niedopałka dostaną przysmak. I tak kruki, wrony, kawki i inne tego typu zaczną same sprzątać miasto za jedzenie.

Niestety entuzjaści zamknęli projekt Crowbar bezowocnie w 2018 r. Po prostu nie mieli dalszych zasobów i wsparcia inwestorów. Ale nie są jedynymi osobami, które chcą nauczyć kruczą rodzinę czegoś pożytecznego.

Wrona zbiera zgubione monety

Jeden z takich pomysłów ziścił się już w 2008 r. Niejaki Joshua Klein sam określa się jako "trochę pisarz, trochę haker". Na pewniej imprezie aż wstrząsnął się po komentarzu jednego z gości, który postulował, by wybić wszystkie kruki w mieście, "bo robią bałagan".

Parę lat nie mógł pozbyć się pomysłu z głowy, aż wreszcie musiał sam wprowadzić go w życie. Maszynę nazwał Crowbox, i w skrócie opisuję ją jako "crow vending machine", bo działa identycznie jak automat z przekąskami w ludzkim świecie. Ptak wrzuca zgubioną przez człowieka monetę, a w zamian dostaje fistaszka.

Jako, że jest to projekt Open Source, pliki i instruktaż zrobienia własnego automatu Crowbox można pobrać z oficjalnej strony thecrowbox.com

Sroka wysprząta okolice z kapsli, puszek i nie tylko

Najnowszą inicjatywą w uczeniu krukowantych sprzątania świata jest zaś BirdBox autorstwa inżyniera robotyki Hansa Forsberga. On za "cel" obrał sobie okoliczne sroki, które często odwiedzają jego podwórko. I chce nauczyć je zbierania wielu rodzajów odpadków.

Tu projekt jest o tyle bardziej zaawansowany, że jako "mózg" karmnika wykorzystano minikomputery Raspberry Pi, a system będzie wykorzystywał sztuczną inteligencję do wykrywania, czy sroczki czasem nie oszukują.

W pierwszej kolejności zadaniem ptaków było znoszenie okolicznych kapsli od butelek. W tych testach zamontowany w pojemniku na odpadki wykrywacz metalu sygnalizował, kiedy wrzucony został kapsel, a kiedy nie trafiło tam nic metalowego.

W drugiej połowie 2020 r. z sukcesem udało mu się na nauczyć nowego "fachu" lokalne sroki To skromny początek, ale działa. Co więcej, inżynier ma bogate plany rozwoju projektu. Kolejnym krokiem jest zbieranie przez ptaki metalowych puszek.

Od początku inicjatywy planem było zaprzęgnięcie do pracy sztucznej inteligencji. Kamera współpracująca z AI pozwala na wykrywanie określonych rodzajów śmieci. W styczniu 2021 r. Forsberg pokazał, jak zamierza to robić. Na początek system ma rozróżniać kapsle od niedopałków papierosów i stanu pustej "miseczki" na odpadki.

Po odpowiednim wytrenowaniu algorytmów inżynier chciałby, aby system dawał ptakom nagrody także za przyniesienie m.in. papierków po cukierkach czy spadłych jabłek z jego ogrodu.

Projekt ma charakter rozwojowy, więc jeśli jesteście nim zainteresowani najlepiej dać Forsbergowi "suba" na YouTube. Znajdziecie tam też dłuższe streamy z działania karmnika, jeśli szukacie czegoś relaksującego.

Psycholog zwierzęcy – czy powinniśmy wykorzystywać ptaki do sprzątania środowiska

Zaciekawiło mnie, czemu wszystkie karmniki wykorzystują krukowate. Czy jest w nich coś specjalnego, że tak dobrze radzą sobie ze zlecanymi im zadaniami?

O ocenę powyższych cudów techniki i wyjaśnienie poprosiłem Remigiusza Cichonia – lekarza weterynarii, psychologa zwierzęcego i wykładowcy uniwersytetu SWPS w Poznaniu.

Remigiusz Cichoń: Muszę przyznać, że projekt wzbudził moją ciekawość. Co ważne, taki karmnik pobudza najważniejszą dla wszystkich zwierząt na Ziemi emocję i schemat działania – szukanie.

W swoich badaniach tę zależność opisał profesor Jaak Panksepp, amerykański naukowiec pochodzenia estońskiego. To on określił "szukanie" jako jedną z podstawowych emocji. Szukanie jest ważniejsze nawet od takich emocji jak strach, wściekłość czy zabawa.

Nagroda za wykonanie akcji szukania to tak zwane pozytywne wzmocnienie zachowania. Intuicyjnie ten sam schemat nauki stosuje każdy, kto daje psu "smaczka" za podanie łapy.

Trzeba przyznać, że nie jest to nic przełomowego. Eksperymenty Iwana Pawłowa, który zajmował się tzw. warunkowaniem klasycznym zwierząt, to przecież początek ubiegłego stulecia. On też uczył swoje psy z nagrodą karmienia. Burrhus Skinner to zaś lata 30. w USA.

Dokładna metoda z karmnika BirdBox to moim zdaniem nieco inne podejście, niż warunkowanie zachowania pokarmem. Tu mamy do czynienia ze schematem znanym z działań psychologicznych i psychiatrycznych. Słowem, badań na ludziach, jak chociażby sławny Test Sally i Ann.

Oznacza to, że zarówno my, inne ssaki jak i ptaki dość dobrze uczymy się nowych zachowań tylko ze względu na to, że sprawia nam to przyjemność, powoduje pozytywną reakcje organizmu.

To pytanie nie ma wyczerpującej odpowiedzi. Trzeba to przyznać – nauka nadal dość niewiele wie o inteligencji ptaków, ich sposobie komunikacji czy przemieszczania się. Jest tu wielkie pole do popisu dla młodych naukowców, dużo do odkrycia i udowodnienia.

Na inteligencję ptaków trzeba spoglądać pod kątem ewolucyjnym i pod kątem ich miejsca w ekosystemie. Spełniają one bardzo różnorodne role. Sójek na przykład nie lubią zbytnio myśliwi, bo ostrzegają one całą okolicie "uwaga, zbliża się niebezpieczeństwo" i robią to od niezliczonych pokoleń.

Krukowate mają w sobie dość unikalne połączenie cech. To padlinożercy. W ekosystemie zawsze poruszały się więc blisko drapieżników. Co więcej, robiły im za zwiadowców. Znane i udokumentowane są przypadki, gdzie kruki wskazywały polującym zwierzętom ofiarę. Drapieżnik się naje, a ptak będzie miał ucztę z resztek.

Rodzinę krukowatych porównałbym więc do... dronów. Są świetne w monitorowaniu okolicy, mają ostre zmysły, zapamiętują gdzie jest padlina, wyszukują osłabione zwierzęta – to wszystko są ich naturalne zachowania.

Co więcej, kruki i im podobne są nastawione na współpracę, często z innymi gatunkami – kotowatymi, psowatymi. Maja do tego naturalne predyspozycje, tak ukształtowały się ich mózgi.

Uważam jednak że trzeba niezwykle uważać i mieć na względzie przede wszystkim nie czystość miast, a bezpieczeństwo zwierząt. Nie da się ukryć, że największym grzechem ludzkości wobec środowiska jest plastik. Zawijamy w to niezliczone produkty, zaplątane w drzewach reklamówki łopoczą na wietrze. A plastik może stanowić niebezpieczeństwo dla wielu zwierząt.

Już samo pasywne zanieczyszczenie środowiska jest obecnie tak duże, że niezliczone zwierzęta umierają zaduszone, zadławione lub w inny sposób okaleczone przez śmieci człowieka. Jeśli nauczymy ptaki, że mają się aktywnie narażać przegrzebując nasze odpadki to może się to dla nich tragicznie skończyć.

Osobiście dzikim zwierzętom dałbym święty spokój. Bardzo dobrze to działa, co widać w pandemii Covid-19. Gdy większość z nas przesiadywała w domach odbył się piękny sezon lęgowy. To było podczas podczasmarcowego lockdownu w 2020 r., zwłaszcza ptaki odżyły wręcz w niewyobrażalny sposób.

To niestety dobitnie pokazuje, że najlepiej dla środowiska byłoby, gdyby ludzie zniknęli. Albo przynajmniej żyli tak, by drastycznie ograniczyć nasz negatywny wpływ na naturę.