Skóra: najstarsze rękodzieło na drodze do poprawy zrównoważonego rozwoju
Najstarsze na świecie rzemiosło rękodzielnicze ma bogatą historię. Do dziś produkcja skór jest tyleż niezbędna, co kontrowersyjna. Oto, jak nowoczesna niemiecka chemia i technologia trwale rewolucjonizuje produkcję skór.
Już ponad 5000 lat temu Ötzi - lodowy człowiek i jego towarzysze używali skóry zabitych zwierząt do wyrobu pasów, butów, namiotów, toreb, ognisk lub pojemników na wodę. Obróbka skóry jest tak stara jak sama ludzkość. Niewiele jest innych produktów, które przetrwały tak wiele trendów, choć skóra jest również przedmiotem sporów, a kontrowersje, które wzbudza jej wytwarzanie, dorównują jej popularności wśród konsumentów.
W średniowieczu garbarzy lokowano poza murami miasta, ponieważ ich praca była nieprzyjemna, a trujące ścieki wylewano do rzek. Nawet jeśli obecnie skóra wyprawiana jest w przeważającej mierze przy użyciu nowoczesnych technologii i zrównoważonych chemikaliów w sposób przyjazny dla środowiska, takie widoki w ośrodkach zajmujących się obróbką skóry w krajach rozwijających się, takich jak Bangladesz czy Maroko, wciąż nie należą do przeszłości. Według szacunków odsetek garbarzy, którzy nie przestrzegają norm środowiskowych i zdrowotnych, wynosi jednak poniżej pięciu procent.
Clou problemu jest to, że konsument nie sprawdza, czy skóra użyta do wyrobu została wyprodukowana w sposób zrównoważony. Konsumenci są ponadto świadomi, że skóra nie jest już produktem luksusowym. Ponieważ produkt ten jest naturalnie zaprojektowany z myślą o trwałości, stoi to w sprzeczności z trendem tanich wyrobów skórzanych, modnych przez jeden sezon.
Według szacunków Organizacji Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa (FAO) ponad 50 procent skór produkowanych na całym świecie jest wykorzystywanych w przemyśle odzieżowym. Tylko około jednej piątej wytwarza się w europejskich garbarniach, gdzie obowiązują wysokie standardy ochrony środowiska i bezpieczeństwa i wymagane są zrównoważone procesy i środki chemiczne. Rezultatem tego jest wysokiej jakości, trwały materiał, którego skomplikowane etapy produkcji uzasadniają miano „produktu luksusowego”.
Fot. materiały prasowe
Tak, gdyby skóra zwierzęca nie była wykorzystywana do produkcji wyrobów skórzanych, byłaby odpadem przemysłu mięsnego. W tym sensie produkcja skór jest dobrym przykładem udanego recyklingu.
Bardzo ważne jest, aby zwierzęta były hodowane i uśmiercane w sposób humanitarny dla uzyskania dobrej jakości skóry. Jednak w niektórych rzeźniach – głównie w krajach rozwijających się, z których pochodzi większość skór używanych w przemyśle odzieżowym – panują warunki, których w żadnym razie nie można uznać za humanitarne. Jest to całkowicie niedopuszczalne.
Pieczęcie i certyfikaty mają na celu uporanie się z tym problemem. Jednak bardzo niewiele wyrobów skórzanych jest nimi oznaczanych. Do Grupy Roboczej ds. Skóry dołączyły tak znane marki jak Adidas, Nike, Lloyd, a nawet Deichmann. Grupa angażuje się w zrównoważoną produkcję skór, która obejmuje cały łańcuch wartości.
Założenie 2: „Produkcja skór jest jednym z najbardziej wodochłonnych rodzajów produkcji”
Nieprawda. Wirtualny poziom zużycia wody w produkcji skóry określono na 16 458 litrów na metr kwadratowy. Ta liczba wynika w przeważającej mierze z zużycia dużych ilości wody potrzebnej do wzrostu trawy, która z kolei jest niezbędna do wykarmienia zwierząt.
Wartość ta obejmuje również ilość wody, którą zwierzę potrzebuje do życia. Zapotrzebowanie na wodę do własnej produkcji skóry jest odpowiednio niższe i w ciągu ostatnich kilku lat również znacznie spadło. Obecnie w zrównoważonym procesie garbowania zużywa się od 60 do 200 litrów wody na metr kwadratowy skóry, w zależności od stopnia recyklingu wody procesowej i procedury.
W procesie produkcji skór garbowanych roślinnie wykorzystuje się stosunkowo duże ilości wody. Duża część jest wykorzystywana do uprawy i produkcji samego garbnika roślinnego. Jest to również powód, dla którego garbowanie roślinne jest często stosowane w połączeniu z innymi procesami garbowania.
Fot. materiały prasowe
Nieprawda. Garbowanie solami mineralnymi, takimi jak sole chromu, jest nadal podstawową metodą, wykorzystywaną do garbowania ponad 80 procent surowych skór. Pod warunkiem przestrzegania wszystkich standardów i przy zastosowaniu wysokiej jakości garbników oraz prostej dyscypliny procesowej garbowanie chromowe nie jest bardziej szkodliwe dla środowiska niż inne metody.
Chrom ma również kilka zalet: ze względu na swoją budowę cząsteczkową minerał ten jest najskuteczniejszym garbnikiem do skóry. Garbowanie chromowe jest szybsze niż inne procesy, a produkowana w ten sposób skóra jest znacznie bardziej stabilna termicznie i dwukrotnie bardziej odporna na rozdarcia niż np. skóra garbowana roślinnie – a jednocześnie lżejsza. W procesie ponownego garbowania stosuje się nawet znacznie mniej środków chemicznych niż w innych procesach garbowania.
Założenie 4: „Skóra garbowana roślinnie jest wyjątkowo przyjazna dla środowiska”
Każdy proces garbowania ma swoje zalety i wady w odniesieniu do jego wpływu na środowisko i zdrowie. Oprócz garbowania organicznego renesans przeżywają roślinne metody garbowania.
Trendem jest poddawanie skóry działaniu garbników z liści oliwek, kasztanów lub korzenia rabarbaru. Zasada działania tej starożytnej metody jest prosta: wszystkie rośliny zawierają naturalny garbnik, który zapobiega rozkładowi i jednocześnie odstrasza drapieżniki. Garbniki roślinne oparte są na takich substancjach jak polifenole kwasu galusowego.
Fot. materiały prasowe
Założenie 5: „Skóra wegańska (sztuczna) jest bardziej przyjazna dla środowiska i zdrowsza od skóry prawdziwej”
Nieprawda. Po pierwsze, skóra wegańska z definicji nie jest skórą, ponieważ nie jest pochodzenia zwierzęcego. Materiały są wykonane z tworzyw sztucznych lub alternatywnych produktów naturalnych.
Wiele cech skóry – jej wytrzymałość na rozciąganie, trwałość i przepuszczalność powietrza – trudno jest osiągnąć poprzez zastosowanie materiału zastępczego. Taka sztuczna skóra wykonana jest z surowców ropopochodnych i nie jest łatwo biodegradowalna w przyrodzie. Ponadto do produkcji alternatywnych wyrobów skórzanych muszą być stosowane substancje chemiczne takie jak plastyfikatory. W związku z tym nie da się osiągnąć naturalnych właściwości skóry.
Skóra ma unikatowe właściwości. Ostatecznie, łączy w sobie wszystko, co stworzyło z niej naturalną warstwę ochronną dla ludzi i zwierząt w ciągu tysięcy lat ewolucji. Skóra jest elastyczna, odporna na rozerwanie i rozciąganie, ma niską palność, izoluje i ogrzewa. Ponadto jest oddychająca, co daje jej przewagę nad produktami syntetycznymi. Kształt i kolor skóry można dostosować do indywidualnych potrzeb. Krótko mówiąc: jest to niezwykle wszechstronny materiał.
Fot. materiały prasowe
Dietrich Tegtmeyer dobrze zna ten luksusowy surowiec. W koncernie LANXESS, produkującym specjalistyczne środki chemiczne, Dietrich odpowiedzialny jest za rozwój skóry crust oraz relacje z przemysłem skórzanym.
Zrób to sam: nagroda środowiskowa za innowacyjny proces garbowania
Chemik Dietrich Tegtmeyer koncentruje się na procesach, które sprawiają, że cały proces produkcji skór jest bardziej przyjazny dla środowiska i wydajny, a jednocześnie optymalizuje środki chemiczne wykorzystywane w przemyśle skórzanym. Jego zespół otrzymał niedawno niemiecką nagrodę za innowacyjność w dziedzinie klimatu i środowiska. W ramach wspólnego projektu z instytutem badawczym Invite garbarnią Heller Leder z Dolnej Saksonii koncern LANXESS opracował modułowy system pozyskiwania z resztek skóry przyjaznych dla środowiska środków do ponownego garbowania.
– System pilotażowy, który po raz pierwszy zastosowano w Heller Leder, pozwala garbarniom na samodzielną produkcję jednego z naszych środków do ponownego garbowania z wiórów i biomasy roślinnej – wyjaśnia Dietrich Tegtmeyer.
Wióry są klasycznym produktem odpadowym przemysłu skórzanego. Tylko jedna trzecia skóry zwierzęcej jest faktycznie przetwarzana na wyrób końcowy. Średniej wielkości garbarnia produkuje przeciętnie od 1 do 2 ton wiórów dziennie.
Dzięki nowo opracowanemu procesowi wióry zostaną teraz na miejscu przekształcone w środek do ponownego garbowania i natychmiast ponownie wykorzystane w procesie: to doskonały przykład recyklingu. Wyższe koszty własnej produkcji biodegradowalnego środka do ponownego garbowania z surowców odnawialnych są kompensowane przez mniejsze koszty logistyki i usuwania wiórów.
Garbowanie jest najważniejszym etapem produkcji skóry. Środki garbujące powodują, że skóra zwierzęca staje się trwała i elastyczna. Stabilizują jej matrycę kolagenową, aby skóra nie wysychała i nie twardniała. Surowa, niegarbowana skóra w ciągu kilku dni uległaby rozkładowi.
Pielęgnacja skóry: aby była gładka i jędrna
Zrównoważony rozwój jest obecnie niezbędny w przemyśle skórzanym – przynajmniej w Europie i w Niemczech. „Sustainable Leather Management” to inicjatywa na rzecz zrównoważonych i przyjaznych dla środowiska procesów i produktów, która została stworzona siedem lat temu przez koncern LANXESS, producenta specjalistycznych środków chemicznych. Firma wspiera garbarzy, aby mogli produkować skóry zgodnie z przepisami prawa i indywidualnymi standardami jakości wielu różnych marek. Ostatecznie skóra skórze nierówna.
Materiały pokryć w przemyśle transportowym – szczególnie w samolotach – muszą charakteryzować się wysokim poziom ognioodporności. Jest to nieodłączna cecha skóry dzięki strukturze chemicznej kolagenu. Jeśli dodatki uplastyczniające zostaną starannie dobrane, kryteria te można również spełnić bez dodawania środków zmniejszających palność.
Wysokie standardy: wiele oczekuje się od doskonałego buta
Skóra powinna być wygodna w noszeniu, szczególnie w przypadku butów. Jeśli chodzi o trendy dotyczące obuwia zewnętrznego, klienci są zainteresowani głównie butami, które są zarówno niezwykle funkcjonalne, jak i wygodne. Wybrane przez nich obuwie musi być wodoodporne, łatwe do czyszczenia i oddychające.
Naturalne właściwości skóry pokrywają już wiele z tych potrzeb, tak więc w przeciwieństwie do innych produktów outdoorowych nie ma konieczności stosowania perfluorowanych środków chemicznych w celu zagwarantowania ich funkcjonalności. Nie można też jednak całkowicie zrezygnować z dodatków chemicznych. W końcu skóra ma także odpowiadać trendom najnowszej mody.
Fot. materiały prasowe
Odsetek wyrobów skórzanych produkowanych w przemyśle:
• 40–45% buty
• ∽20% skóra samochodowa
• ∽15% meble
• ∽8% odzież
• ∽8% torby
• ∽8% pozostałe
Skóra rzadko jest wolna od blizn, co czyni ją również najbardziej kosztowną, choć wymagają najmniej przeróbek. Z drugiej strony większość skóry przechodzi kilka etapów obróbki, aż do momentu, gdy nabierze wyglądu pożądanego przez konsumentów.
W procesie tym stosuje się od 50 do 60 różnych chemikaliów i tłuszczów. W związku z tym ważnym celem inicjatywy „Sustainable Leather Management” jest optymalizacja procesów przetwórczych w taki sposób, aby zharmonizować interesy konsumentów i odpowiedzialność ekologiczną.
– Naszym celem są wymierne korzyści w postaci redukcji emisji, neutralizacji zagrożeń dla zdrowia i zmniejszenia śladu węglowego – wyjaśnia Dietrich Tegtmeyer i dodaje: – Ochrona środowiska i rentowność nie powinny ze sobą kolidować, a jeśli tak jest, oznacza to, że powinniśmy zwiększyć świadomość wartości skóry. Skóra to wysokiej jakości produkt rękodzielniczy.
Grupa Robocza ds. Skóry
W 2005 r. kilka podmiotów z przemysłu, biznesu, organizacji pozarządowych i instytutów naukowych połączyło siły w celu utworzenia Grupy Roboczej ds. Skóry (Leather Working Group, LWG). Celem inicjatywy angażującej wiele zainteresowanych stron jest zwiększenie transparentności obróbki skóry. W tym celu LWG opracowała protokół audytu w zakresie zrównoważonej i odpowiedzialnej produkcji skóry.
Do Grupy Roboczej ds. Skóry dołączyło obecnie 160 podmiotów z różnych poziomów łańcucha dostaw wyrobów skórzanych z 21 krajów, wśród nich takie marki jak Adidas, Nike, Deichmann, H&M, Geox i Timberland.
W celu wdrożenia zrównoważonych struktur w przemyśle skórzanym LWG wydaje pieczęcie odpowiadające trzem poziomom jakości: złotą, srebrną i brązową. Złota nagroda przyznawana jest fabrykom, które są wzorowe w dziedzinie ochrony środowiska. Ocenia się ponadto transparentność w łańcuchu dostaw w skali od A do C. Ocena A jest przyznawana każdemu, kto jest w stanie prześledzić pochodzenie swojej skóry aż do rzeźni.
Udział w rankingu jest dobrowolny. LWG nie sankcjonuje również członków, którzy nie wprowadzają wymaganych usprawnień lub nie czynią żadnych postępów.
Artykuł PR firmy LANXESS.