Jak nie odziedziczyć długów? Tłumaczymy, jak zrzec się spadku po rodzinie
Wraz ze spadkiem po najbliższych można odziedziczyć również ich długi. NIestety, wiele osób nie zdaje sobie sprawy z tego, jak powinna wyglądać procedura zrzekania się spadku i jakie terminy ograniczają spadkobiercę. Poniżej tłumaczymy, jak zrzec się spadku po zmarłej osobie tak, aby nie odziedziczyć równocześnie problemów finansowych.
- Komu przysługuje spadek?
- Co zrobić po otwarciu spadku?
- Czym jest zrzekanie się spadku?
- Zrzekanie się spadku a odrzucenie spadku
- Jak sprawdzić, czy zmarła osoba miała długi?
- Jak odrzucić spadek w imieniu małoletniego?
- Kiedy odrzucenie spadku jest nieważne?
- Jak zrzec się spadku po rodzicach lub rodzeństwie?
- Co jeśli spadek będzie odrzucony po terminie?
Komu przysługuje spadek?
Zanim omówimy kwestie dotyczące zrzekania się i odrzucania spadku, warto powiedzieć, komu przysługuje spadek po zmarłej osobie. Prawo stanowi, że w pierwszej kolejności dziedziczą w równych częściach dzieci oraz małżonek zmarłej osoby – jednak małżonkowi nie może przypadać mniej niż 1/4 część spadku. Jeśli jedno z dzieci nie dożyło otwarcia testamentu, jego część spadku przypada jego dzieciom – czyli wnukom zmarłej osoby.Rodzice zmarłego lub jego rodzeństwo prawo do spadku zyskują dopiero wtedy, gdy zmarły nie miał własnych dzieci. Jeśli spadkodawca nie pozostawił po sobie osób powołanych do spadku, dziedziczy po nim gmina lub Skarb Państwa.
Co zrobić po otwarciu spadku?
Po śmierci spadkodawcy następuje otwarcie spadku - to wówczas właśnie określa się krąg osób uprawnionych do dziedziczenia. Jeśli otrzymujemy spadek po zmarłej osobie, mamy do wyboru trzy warianty działania:
- Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza – dochodzi do niego automatycznie, jeśli nie podejmiemy żadnych dodatkowych kroków. Jako spadkobierca odpowiadasz wówczas za odziedziczone długi jedynie do wartości odziedziczonego majątku. Jeśli więc okaże się, że na zmarłej osobie ciążyły zobowiązania finansowe przewyższające wartość pozostawionego majątku, nie dotkną one naszego majątku osobistego.
- Przyjęcie spadku wprost – aby to zrobić, musimy w ciągu 6 miesięcy od otwarcia spadku (lub otrzymania informacji o otwarciu spadku) złożyć odpowiednie oświadczenie przed notariuszem lub w sądzie. Przyjęcie spadku wprost oznacza, że przyjmujemy równocześnie majątek i długi – a za te ostatnie odpowiadamy całym swoim majątkiem.
- Odrzucenie spadku – możemy również zrzec się przysługującego nam spadku, dzięki czemu nie dziedziczymy ani majątku, ani długów zmarłego. Jak zrzec się spadku? Tłumaczymy to w dalszej części artykułu.
Czym jest zrzekanie się spadku?
Choć wydawać by się mogło, że nazwa tego procesu mówi wszystko, zrzekanie się spadku to sposób na zabezpieczenie się przed niechcianymi długami jeszcze za życia spadkodawcy. Zgodnie z art. 1048 kodeksu cywilnego i art. 14 Prawa spadkowego, ustawowy spadkobierca może jeszcze za życia spadkodawcy (np. rodziców lub brata) zrzec się dziedziczenia po nim.Uwaga: umowa o zrzeczenie się spadku odbiera nam prawo do zachowku oraz prawo do dziedziczenia przez nasze dzieci lub wnuki (w umowie mogą się znaleźć zapobiegające temu zapisy). Jeśli jednak spadkodawca zdecyduje się ująć nas w testamencie, spadek będzie nam przysługiwał mimo wcześniejszej umowy.
Zrzekanie się spadku a odrzucenie spadku
Co jednak jeśli nie zrzekliśmy się spadku za życia naszych bliskich, w związku z czym zachowaliśmy prawo do części ich majątku? Istnieje jeszcze możliwość odrzucenia spadku. Zgodnie z prawem, w ciągu 6 miesięcy po otwarciu spadku spadkobierca może złożyć oświadczenie, w którym deklaruje przyjęcie lub odrzucenie spadku. Jeśli nic w tym czasie nie zrobi, odziedziczy całość spadku, czyli z tzw. dobrodziejstwem inwentarza. W przypadku, kiedy spadkodawca miał długi, również one zostaną odziedziczone (do wysokości przekazanego majątku).
Aby uniknąć dziedziczenia długów, w terminie do 6 miesięcy po śmierci spadkodawcy trzeba złożyć przed sądem lub u notariusza oświadczenie o odrzuceniu spadku. Opłata sądowa od sądowego wniosku o odrzucenie spadku to 100 zł, zaś u notariusza – 50 zł plus podatek VAT. Dodatkowym kosztem jest też opłata za kilka wypisów aktu notarialnego (jedna z nich musi być wysłana do sądu).
Jaka jest różnica pomiędzy zrzekaniem się a odrzuceniem spadku? Technicznie rzecz biorąc, zrzekanie się spadku jest możliwe jedynie za życia osoby, po której będziemy dziedziczyć, zaś odrzucenie spadku – po jej śmierci i otwarciu spadku.
Jak sprawdzić, czy zmarła osoba miała długi?
Zanim podejmiemy decyzję o tym, czy przyjąć spadek, warto więc sprawdzić, czy osoba, po której dziedziczymy, miała za życia długi – i jak poważne one były. Może się bowiem okazać, że bardziej będzie nam się opłacać przyjąć spadek po ojcu czy bracie nawet wraz z nim przyjmiemy np. niespłacone kredyty.
Przy sprawdzaniu, czy zmarła osoba miała nieuregulowane obciążenia finansowe, pamiętajmy jednak o ważnych terminach. Od momentu, w którym dowiedzieliśmy się o śmierci spadkodawcy, mamy pół roku na złożenie w sądzie lub u notariusza oświadczenia o odrzuceniu spadku. Jeśli nie zrobimy tego w terminie, automatycznie przyjmiemy spadek z dobrodziejstwem inwentarza – czyli całą należną nam kwotę wraz z ewentualnymi długami.
W podjęciu decyzji o tym, czy zrzec się spadku po zmarłej osobie, pomogą nam jej wpisy w Biurze Informacji Kredytowej – bazie danych dotyczących historii kredytowych Polaków. BIK jest dobrze znane każdej osobie, która próbowała w jakimkolwiek momencie wziąć kredyt z banku: instytucja na pewno sprawdzała tam jej historię spłat innych kredytów zaciągniętych w bankach, spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych (tzw. SKOK-ach), jak również w firmach pożyczkowych. Bez problemu można sprawdzić w BIK swoją własną historię kredytową.
O wiele trudniej jest jednak sprawdzić w BIK dane osoby zmarłej, gdyż historia kredytowa każdego z nas objęta jest tajemnicą bankową. Jeśli jednak jesteśmy spadkobiercami danej osoby, możemy po jej śmierci zażądać wglądu w raport kredytowy BIK na jej temat. Zanim jednak BIK udostępni nam raport spadkodawcy, musimy zaprezentować następujące dokumenty:
- akt zgonu,
- dokument z sądu bądź akt notarialny, w którym jasno określone są prawa spadkobiercy,
- pisemny wniosek o udzielenie informacji wraz ze wszystkimi danymi zmarłego.
Jeśli po zapoznaniu się z raportem kredytowym zmarłego zdecydujemy, że chcemy odrzucić spadek, musimy pamiętać, aby zrobić to w terminie do 6 miesięcy od otwarcia spadku. W innym wypadku odziedziczymy zobowiązania finansowe naszego spadkodawcy bez względu na to, czy chcieliśmy tego, czy nie.
Jak odrzucić spadek w imieniu małoletniego?
W przypadku, w którym pod naszą opieką znajdują się małoletnie dzieci, sprawa odrzucania spadku po śmierci danej osoby może być bardziej skomplikowana. Zgodnie z prawem, po zrzeczeniu się spadku przez spadkobiercę prawo do niego przechodzi na zstępnych danej osoby – czyli ich dzieci. Jednak niepełnoletnie dzieci nie mają zdolności do podejmowania czynności prawnych i nie mogą w swoim imieniu również zrzec się spadku.
Co zrobić, kiedy spadek z długami przypada naszym dzieciom? Przede wszystkim, nie możemy samodzielnie odrzucić spadku w ich imieniu; jako że decyzja ta ma ogromne znaczenie dla przyszłości finansowej dziecka, w prawie znalazły się zapisy chroniące interesy małoletnich.
Jako rodzice musimy zwrócić się do Wydziału Rodzinnego i Nieletnich sądu rejonowego o zgodę na odrzucenie spadku przez małoletniego. W składanym wniosku należy wskazać, dlaczego przyjęcie spadku miałoby negatywnie wpłynąć na sytuację finansową dziecka – na tej podstawie sąd zdecyduje, czy w imieniu dziecka można dany spadek odrzucić czy nie.
Uwaga: tych kroków nie trzeba podejmować, jeśli zrzekliśmy się spadku jeszcze przed śmiercią spadkodawcy. Wówczas nasi zstępni zostają automatycznie wyłączeni z dziedziczenia – o ile w umowie o zrzeczeniu się spadku nie pojawiły się zapobiegające temu zapisy.
Kiedy odrzucenie spadku jest nieważne?
W sytuacji, w której odrzucamy przysługujący nam spadek, w świetle prawa zostajemy wyłączeni z dziedziczenia tak, jakby nie udało nam się dożyć otwarcia spadku. Oznacza to, że należna nam część spadku przechodzi na naszych spadkobierców ustawowych (dzieci, wnuki etc.), a w wypadku odrzucenia spadku również przez nich – na spadkobierców z drugiej linii dziedziczenia (rodzice, rodzeństwo etc.).
Choć zazwyczaj odrzucenie spadku niesie ze sobą nieodwracalne skutki prawne, w szczególnych przypadkach może ono zostać uznane za bezskuteczne. Uchylenie skutków prawnych oświadczenia o odrzuceniu spadku może nastąpić wtedy, gdy:
- oświadczenie zostało złożone pod wpływem groźby,
- oświadczenie jest wynikiem błędu,
- oświadczenie zostało złożone przy braku świadomości,
- spadek odrzucono z pokrzywdzeniem wierzycieli,
- oświadczenie zostało złożone w sposób wadliwy.
Szczególnie interesująca jest tutaj możliwość uchylenia skutków prawnych odrzucenia spadku wówczas, gdy został on odrzucony z pokrzywdzeniem wierzycieli. Może do tego dojść w sytuacji, w której spadkobierca ma długi, a majątek spadkowy przedstawia sporą wartość. Wierzyciele, którzy po przyjęciu spadku mogliby liczyć na egzekucję z tego majątku, mogą zwrócić się do sądu o uznanie odrzucenia spadku za bezskuteczne. Jeśli sąd przychyli się do ich wniosku, będą oni mieli możliwość prowadzenia egzekucji ze spadku tak, jakby dłużnik te środki przyjął.
Jak zrzec się spadku po rodzicach lub rodzeństwie?
Jak już wspomnieliśmy, kluczowy dla procesu przyjmowania lub odrzucania spadku jest termin 6 miesięcy od momentu otwarcia spadku. Istnieją jednak sytuacje, w których bieg terminu odrzucenia spadku może rozpocząć się w innym terminie.
Przykładowo: jeśli dziedziczymy na podstawie zapisu w testamencie, wówczas bieg terminu odrzucenia spadku rozpoczyna się w momencie otwarcia testamentu. Wpływ na bieg terminu odrzucenia spadku ma również to, kiedy dokładnie dowiedzieliśmy się o śmierci danej osoby – jednak w takim wypadku musimy zaprezentować przed sądem odpowiednie dowody.
Istnieje także możliwość, że dziedziczymy spadek po bracie lub siostrze. Jako że rodzeństwo znajduje się dopiero w tzw. drugiej grupie dziedziczenia, przy dziedziczeniu ustawowym (czyli bez testamentu) oznacza to, że zmarły nie miał zstępnych bądź wszyscy odrzucili lub stracili swój udział w spadku. W takim wypadku bieg terminu odrzucenia spadku rozpoczyna się:
- w momencie, w którym spadkobierca dowiedział się, że spadkobierca mający silniejsze prawo do spadku został uznany za niegodnego dziedziczenia;
- w momencie, w którym spadkobierca dowiedział się, że osoby bliższe zmarłemu odrzuciły spadek;
- w momencie, w którym spadkobierca otrzymał wiadomość o tym, że został ujęty w testamencie.
Co jeśli spadek będzie odrzucony po terminie?
Choć termin złożenia wniosku o odrzucenie spadku jest ustalony na 6 miesięcy po otwarciu spadku lub momentu, w którym dowiadujemy się, że spadek został odrzucony przez spadkobierców poprzedzających nas w kolejce do dziedziczenia – to wciąż możliwe jest, że z jakiegoś powodu oświadczenie złożymy po terminie. Jakie są konsekwencje spóźnionego odrzucenia spadku?
Przede wszystkim, tracimy wówczas możliwość zrzeczenia się spadku u notariusza. Niezbędne jest bowiem złożenie wniosku bezpośrednio do sądu – który podczas rozprawy oceni, czy twoja argumentacja może zostać uznana za wystarczającą do odrzucenia spadku po 6 miesiącach od jego otwarcia.
Co powinno znaleźć się we wniosku o odrzucenie spadku po terminie? Należy uzasadnić w nim naszą prośbę o zgodę na odrzucenie spadku po upłynięciu ustawowego terminu. Sąd może przychylić się do twojego wniosku, jeśli udowodnisz, że powodem opóźnienia był np. szantaż ze strony innej osoby lub błędne informacje na temat stanu majątku spadkowego (wówczas jednak warto udowodnić, że sami dołożyliśmy wszelkich starań, aby terminowo ustalić prawdziwą wartość majątku).
Warto jednak zaznaczyć, że odrzucenie spadku po terminie wymaga od nas zaprezentowania przed sądem mocnych dowodów: trudno jest bowiem ocenić, czy sąd będzie skłonny uwierzyć jedynie w ustne zapewnienia niedoszłego spadkobiercy. Znacznie bezpieczniej jest więc dołożyć wszelkich starań, aby dochować ustawowego terminu złożenia wniosku o odrzucenie spadku.