Reklama.
Reklama.
Reklama.
Jak legalnie korzystać z cudzej twórczości?
Świadomość istnienia i respektowania praw własności intelektualnej zwiększa się w naszym społeczeństwie z roku na rok. Przybywa tych, dla których oczywistym jest, że każdy przejaw twórczej działalności człowieka jest chroniony przez prawa autorskie, a te należy respektować. Do takiego stanu rzeczy przyczyniają się inicjatywy promujące wiedzę o prawie własności intelektualnej organizowane przez uczelnie wyższe, Urząd Patentowy, prasę drukowaną czy serwisy internetowe.
Reklama.
Wciąż niewiele osób ma jednak świadomość, że prawo autorskie oferuje kilka instytucji, dzięki którym można legalnie korzystać z cudzej twórczości (np. wykorzystując fragmenty zdjęć czy filmów osób trzecich), nie martwiąc się przy tym o przykre konsekwencje. Jedną z takich instytucji jest dozwolony użytek, w tym prawo cytatu.
Prawa twórców a dozwolony użytek
Można korzystać z urywków i fragmentów cudzych utworów bez konieczności uzyskania zgody ich twórców (i to w dodatku bezpłatnie) pod warunkiem, że to korzystanie będzie odbywać się w określony sposób i w konkretnym celu. Jednym z takich celów jest wyjaśnianie. Chodzi tutaj o takie wykorzystanie fragmentu cudzego utworu, w przypadku którego jego użycie jest niezbędne to wyjaśnienia omawianej kwestii. Dobrym przykładem wykorzystania prawa cytatu z powołaniem się na cel wyjaśnienia będzie sytuacja, w której rozmówca próbuje wytłumaczyć pojęcie koloru kobaltowego. Sam opis słowny może okazać się niewystarczający. Do opisu słownego warto dodać np. fotografię kobaltowej parasolki (fragment cudzego utworu w rozumieniu prawa autorskiego).
Drugi z celów to analiza krytyczna. Ten cel prawa cytatu zakłada, że wykorzystanie fragmentu cudzego dzieła jest niezbędne dla dokonania analizy krytycznej utworu „właściwego” (a więc tego utworu, do którego fragment został dodany). Mam tutaj na myśli na przykład analizę użytych w utworze środków wyrazu czy poszczególnych warstw artystycznych. Przykład? Krytyk filmowy zamieszcza w recenzji filmu fragmenty badanej produkcji w celu zwrócenia uwagi na poszczególne środki wyrazu wykorzystane w analizowanym utworze.
Kolejny cel to nauczanie. W tym przypadku – podobnie jak w opisanym wcześniej celu wyjaśnienia – cytat ma przede wszystkim za zadanie uzupełniać informacje. Dobrym przykładem wykorzystywania fragmentów cudzego utworu z powołaniem się na cel nauczania są pomoce naukowe (np. podręczniki szkolne, albumy) czy też wypowiedzi prelegentów różnego rodzaju konferencji naukowej.
Ostatnim celem są tzw. „prawa gatunku twórczości”. Przykład? Karykatura lub parodia. Artysta chcący wykonać karykaturę musi posłużyć się np. zdjęciem osoby, której karykaturę chce wykonać. Wykorzystanie zdjęcia autorstwa osoby trzeciej (bez uzyskania jej zgody) będzie uzasadnione „prawami gatunku twórczości”.
Granice prawa cytatu
Cytat musi być rozpoznawalny. To znaczy, że musi być tak oznaczony, aby przeciętny odbiorca wiedział, kiedy zapoznaje się z utworem autora posługującego się cytatem, a kiedy z fragmentem cytowanym. Należy zatem za każdym razem podać twórcę oraz źródło cytowanego utworu.
Co istotne, cytat będzie dozwolony tylko wtedy, kiedy będzie on częścią nowego, samodzielnego utworu w rozumieniu prawa autorskiego. Wykorzystanie fragmentów filmu innego vlogera będzie możliwe tylko wtedy, gdy film, do którego te fragmenty mają być dołączone, ma swoje własne elementy twórcze, a więc jest przedmiotem prawa autorskiego.
Cytat musi być rozpoznawalny. To znaczy, że musi być tak oznaczony, aby przeciętny odbiorca wiedział, kiedy zapoznaje się z utworem autora posługującego się cytatem, a kiedy z fragmentem cytowanym. Należy zatem za każdym razem podać twórcę oraz źródło cytowanego utworu.
Co istotne, cytat będzie dozwolony tylko wtedy, kiedy będzie on częścią nowego, samodzielnego utworu w rozumieniu prawa autorskiego. Wykorzystanie fragmentów filmu innego vlogera będzie możliwe tylko wtedy, gdy film, do którego te fragmenty mają być dołączone, ma swoje własne elementy twórcze, a więc jest przedmiotem prawa autorskiego.
Jeżeli inkorporowanie fragmentów utworu innego twórcy odbywa się w granicach ustalonych przez prawo autorskie, nie może być mowy o naruszeniu praw osoby trzeciej. Zawsze jednak, gdy istnieje ryzyko naruszenia praw autorskich osoby trzeciej należy zwrócić się do autora dzieła i postarać się o jego wyraźną zgodę na wykorzystanie fragmentów jego dzieła.
Warto wiedzieć
W ściśle określonych sytuacjach prawo autorskie zezwala na korzystanie z cudzych utworów bez konieczności uzyskania zgody właściciela praw autorskich. Takie zezwolenie ma na celu ochronę szeroko rozumianego interesu publicznego, a więc umożliwienie szerokiemu gronu społeczeństwa relatywnie swobodnego dostępu do dóbr oświaty, kultury i sztuki. Relatywnie swobodnego, a więc takiego, który nie będzie ograniczał nadto praw twórców i godził w ich słuszne interesy.
W ściśle określonych sytuacjach prawo autorskie zezwala na korzystanie z cudzych utworów bez konieczności uzyskania zgody właściciela praw autorskich. Takie zezwolenie ma na celu ochronę szeroko rozumianego interesu publicznego, a więc umożliwienie szerokiemu gronu społeczeństwa relatywnie swobodnego dostępu do dóbr oświaty, kultury i sztuki. Relatywnie swobodnego, a więc takiego, który nie będzie ograniczał nadto praw twórców i godził w ich słuszne interesy.
Reklama.