W poszukiwaniu straconego sensu z Ministerstwem Nauki

Od czasów październikowego exposé Ewy Kopacz, polskie środowiska naukowe żyją (z przerwami) głównie jednym tematem - obiecanym przez panią premier funduszem stypendialnym dla zdolnych polskich studentów chcących edukować się na najlepszych zagranicznych uczelniach. O całej sprawie pisano wielokrotnie, więc nie ma sensu przywoływać ponownie argumentów za i przeciw utworzeniu takiego funduszu. Dzięki niemu żyliśmy po prostu nadzieją, że niemal 50 000 Polaków studiujących poza granicami kraju przestanie być dla swojego rodzimego rządu grupą niewidoczną.

Docelowo MNiŚW chce przeznaczyć na program 336 mln zł w 10 lat i objąć nim 100 kandydatów rocznie. Upraszczając: 33,6 mln zł rocznie przeznaczone zostanie na 100 kandydatów, którzy po 3 latach studiów na SGH, UJ czy SWPS podbiją Harvard, Oksford i inne 27 najlepszych szkół rankingu szanghajskiego.

Po pierwsze, śmiem wątpić, droga Pani minister, że znajdziecie co roku 100 chętnych na taki wyjazd, którzy w zębach przyniosą Wam dyplomy szanghajskiej czołówki. Nie dlatego, że wątpię w potencjał naukowy młodych Polaków, tylko dlatego, że - najwyraźniej w przeciwieństwie do urzędników ministerialnych - doskonale wiem, na czym polega proces rekrutacyjny na takie uczelnie. I wiem, że dużo łatwiej dostać się na nie z Polski po maturze niż po studiach. Głównie dlatego, że aplikacje na drugi stopień studiów w systemie anglosaskim wymagają umiejętności, których na polskich uczelniach się zwyczajnie nie rozwija - jak chociażby efektywnego i zwięzłego pisania esejów. W dodatku spośród 27 szkół, których dyplomy honorujecie, 23 znajdują się w USA! Wg badań Federacji Polskich Stowarzyszeń Studenckich w Wlk. Brytanii te szkoły razem wzięte (!) mają obecnie ok. 60 Polaków na studiach magisterskich, z czego znacząca większość już wcześniej studiowała zagranicą.

Minister Nałęcz, skonfrontowana przez PAP z tymi danymi, powiedziała, że nie czuje obawy przed niewystarczającą liczbą kandydatów, bo „pieniądze z programu i tak się nie zmarnują”. Niestety, Pani wiceminister, ja Pani nie wierzę. Bo wierzyć urzędnikowi wysokiego szczebla w Polsce, że publiczne pieniądze się nie zmarnują, to jak wierzyć w deklaracje naszych piłkarzy, że starczy im kondycji na 90 minut walki.

Po drugie, straszliwie kłamliwe jest jednoznaczne stwierdzenie, że „ci, którzy już wyjechali, poradzili sobie z barierą finansową”. Głównie dlatego, że jest to po prostu nieprawda. Nie można bowiem wrzucać do jednego worka tych, którzy wyjechali na studia pierwszego stopnia - gdzie najczęściej są w stanie otrzymać wsparcie w postaci kredytu studenckiego na czesne lub stypendium pokrywającego koszty utrzymania - z tymi, którzy chcą później kontynuować naukę na wyższych szczeblach. Mitem jest, i pisałem o tym niejednokrotnie, powszechność stypendiów dla magistrantów czy doktorantów zagranicą. Ta „powszechność” dotyczy praktycznie tylko doktorantów w USA lub tych zajmujących się naukami ścisłymi.

Dla przykładu: na samym Uniwersytecie Oksfordzkim jedynie 14% kandydatów na studia magisterskie otrzymuje jakiekolwiek wsparcie finansowe od uczelni - jakiekolwiek, nie mówimy tutaj o całych stypendiach. Więcej środków zwyczajnie uczelnia nie ma. A koszta takich studiów są często olbrzymie jak na jednorazowy wydatek, sięgający niejednokrotnie 60-120 tys. złotych w jednej transzy. Ci, którzy nie otrzymają stypendiów uczelnianych i nie mogą liczyć na wsparcie rodziców, idą na studia dzięki wsparciu z krajów ich pochodzenia lub kredytom bankowym.

Czy naprawdę zatem Pani wiceminister Nałęcz chce, żeby Polacy idący na studia magisterskie na Oksfordzie np. po studiach w Cambridge byli skazywani na 25 tys. funtów kredytu w banku tylko dlatego, że w opinii urzędników - cytat - „nie są wykształceni na potrzeby nauki krajowej”? Naprawdę tak własny rząd segreguje swoich obywateli?

Tym samym przechodzimy do punktu trzeciego - nie jestem w stanie zrozumieć, dlaczego nie można w Polsce stworzyć po prostu systemu stypendiów dla najlepszych Polaków, niezależnie od ich przeszłości edukacyjnej i widzimisię ministerialnych urzędników? Czemu zawsze stosować trzeba orwellowskie kryteria, absurdalne na całym świecie, a i często w Polsce bezsensowne? Przykładowo, poprzez kryterium „nie więcej niż roku od dyplomu” wyrzuca się z grona potencjalnych beneficjentów tych aplikantów, którzy interesują się programami wymagającymi doświadczenia zawodowego (n. MPA, MPP, LLM). Dlaczego, powtarzam, chociaż raz kryterium wyboru nie może być jakość i tylko jakość? Trochę mi to przypomina historię pewnego lokalnego stypendium - z nazwy naukowego - dla gimnazjalistów, gdzie wyznacznikiem była średnia na świadectwie, ale na wszelki wypadek do podania kazano dołączyć PIT-y rodziców, tym samym z naukowego stypendium robiąc socjalne.

Ministerialny program nosi nazwę „studia dla wybitnych”. Niestety, nie oddaje on pełni obrazu - bo to będą studia dla wybitnych, spełniających kryteria min. Nałęcz. Tym samym cały program stracił sens - bo nie obejmie najlepszych, tych którzy najbardziej zasługują na wsparcie.

Legenda głosi, że książkę Marcela Prousta, do której nawiązuje tytuł tego tekstu, powinno czytać się u schyłku życia - jako jego zwieńczenie, ostatni akt. Miejmy zatem nadzieję, że podobnie będzie z tym projektem stypendialnym - że będzie to ostatni akt zaangażowania się Ministerstwa Nauki w całą sprawę, po którym jego urzędnicy oddadzą się w oby jak najdłuższą podróż w poszukiwaniu straconego sensu. Ja ich powrotu czekać nie będę.