Prorządowy ekspert: Zamiast wydawać pieniądze na uczelnie, lepiej zainwestować w armię

Jednym z kluczowych elementów strategii przygotowanej w resorcie ministra Jarosława Gowina jest skierowanie strumienia środków do uniwersytetów, dzięki czemu zamieniłyby się one w swoiste „fabryki innowacji”. Zdaniem Marcina Kędzierskiego ten kierunek nie jest najlepszy: jego zdaniem, należałoby priorytetem uczynić rozwój gospodarki lub armii – zwykle stanowiących motor innowacji – zamiast wspierać bezpośrednio uczelnie.

– Czy przekazywanie ogromnych środków na uczelnie ma sens w momencie, kiedy funkcjonują one według starych struktur? – pyta retorycznie w rozmowie z nami ekspert Klubu Jagiellońskiego. – Struktury te pozostawiają wiele do życzenia i w dużej mierze determinują słabość polskich uczelni – dodaje.

– Nie chcę w nachalny sposób krytykować tych planów, natomiast podkreślam kolejność: najpierw armia czy biznes zamawia innowacje na uczelniach, a nie uczelnie coś stworzą, co – być może – przyda się armii lub biznesowi – mówi ekspert KJ. – To nigdzie nie działa w tej kolejności, uczelnie odgrywają tu z reguły funkcję służebną. Tym bardziej, że naukowcy nie zawsze mają rozeznanie, co jest potrzebne – zaznacza. Przykładem mógłby być choćby jeden z państwowych koncernów chemicznych, przy którym działa instytut badawczy: placówka ma wiele patentów, ale „wdrażalny” do realnego biznesu jest może co dziesiąty.

Podobnie z armią. Gdyby wykorzystać istniejące środki na rozbudowę i modernizację sił zbrojnych – zwiększając środki z obecnych 2 proc. PKB – mogłoby to uruchomić proces zamawiania i intensywnych badań nad polskim sprzętem, choćby z zakresu technologii rakietowych, artylerii, sił rozpoznania. – Wobec istniejących we współczesnym świecie wyzwań, zapotrzebowanie na nowy sprzęt wydaje się być naprawdę ogromne – podkreśla dyrektor Kędzierski. Impuls musiałby jednak wyjść ze strony rządu. Analogicznie, to rząd musi wpływać na gospodarkę tak, by tworzyła impulsy dla rozwoju innowacyjności. Dlatego zapewne strategia ministra Gowina ma mieć charakter służebny wobec tzw. planu Morawieckiego.

Ubocznym efektem powstawania takich „wysp” byłyby też „udzielne księstwa” poszczególnych rektorów czy wiodących badaczy, jak określa to Kędzierski. A to z kolei uniemożliwia realizację kolejnego z postulatów Klubu Jagiellońskiego: tworzenia na uczelniach środowiska, które konsolidowałoby i tworzyło obecne i przyszłe elity. – Przedstawiciele elit dziś tam funkcjonują, ale w rozproszeniu. Nie mają możliwości decyzyjnych, tkwią w układach, są od kogoś zależni – mówi. – Naszą odpowiedzią na ten problem jest tworzenie autonomii dla poszczególnych pracowników nauki – dodaje.

Tworzenie elit było zresztą piętą achillesową kolejnych ekip. Realizowano projekty np. finansowania studiów najbardziej obiecującym studentom – tyle, że było to mało racjonalne. – Możemy wydać wiele pieniędzy na studia Kowalskiego. On pojedzie na Harvard, ale Polska wiele z tego mieć nie będzie – ucina dyrektor Kędzierski. – Podobnie nie wystarczy mieć naukowców, którzy coś wymyślają, skoro po to coś sięgają potem zagraniczne korporacje i Polska z tego potencjału nie korzysta.

– Innowacja rodzi się z połączenia inżynierów i humanistów. Widzimy potrzebę łączenia doświadczeń z różnych dziedzin, a w strategii ministerstwa widać przekonanie, że to powinna być twarda specjalizacja: nauki matematyczne, inżynieryjne, przyrodnicze. Tymczasem, jak spojrzymy na doświadczenia choćby Stanów Zjednoczonych czy Wielkiej Brytanii, takie wąskie specjalizacje nie przekładają się na innowacyjność – podkreśla ekspert. Innymi słowy, Polska miałaby pójść drogą, którą te kraje szły w latach 90., i z której dawno zawróciły.

Jak podkreśla ekspert, Polska wciąż potrzebuje osób o specjalistycznych kompetencjach, od programistów po budowniczych mostów. Tyle że w tym kierunku powinno pójść kształcenie zawodowe i politechniczne.

Ale filozofia zmian – sprowadzająca się do podkreślenia kulturotwórczej roli uniwersytetu jako platformy budowania kapitału społecznego i więzi między państwem, urzędnikami, samorządowcami, biznesem i organizacjami społecznymi – została w strategii praktycznie pominięta. Co sytuacji polskiej nauki wcale nie poprawi, raczej wpędzi ją w kolejny kryzys.