Niebieska tabletka, biały fartuch i wystąpienia publiczne

Placebo po łacinie oznacza „będę się podobał”. I efekt placebo może się bardzo podobać. W końcu jest coś niezwykłego w tym, że zupełnie obojętna substancja, czy nawet zabieg chirurgiczny, sprawiają, że pacjent czuje się lepiej, a nawet zdrowieje. Mimo że tabletka jest z cukru, a zabieg polega tylko na nacięciu skóry, bez ingerencji w tkanki. Placebo jest tak stare, jak sama medycyna. Było głównie wykorzystywane, aby poprawić siły pacjenta. Począwszy od drobnych operacji usunięcia migdałków, które rzekomo stanowiły źródło zakażenia paciorkowcami, po wycinanie okrężnicy u pacjentów z epilepsją (co w obu przypadkach przynosiło wyraźną poprawę stanu zdrowia, mimo pozbawienia prawidłowo funkcjonującego organu). W średniowieczu powszechne było stosowanie zasady ante patientum latina lingua est (w obecności chorego używaj tylko łaciny), czy informowanie chorych księży, że zostali „awansowani” do godności biskupich. We wszystkich tych sytuacjach mózg ulega złudzeniu. Złudzeniu, które spowodowane jest błędami w postrzeganiu. Oczywiście temu złudzeniu ulegamy tylko wtedy, gdy nie wiemy, że jesteśmy poddawani działaniu placebo.

Mózg myli się w przewidywalny, systematyczny sposób. Dotyczy to nie tylko efektu placebo. Dotyczy to także wpływu naszego ubrania na postrzegane (autopostrzegane) kompetencje i wiedzę! Okazuje się, że wystarczy ubrać kogoś w biały fartuch i zasugerować, że to kitel lekarski i wzrosną jego umiejętności poznawcze i uważność. W jednym badaniu przeprowadzonym przez Galinsky’ego i Adama, ubranie kitla sprawiło, iż uczestnicy wcielali się w postać (nieświadomie), która dzięki szybkości reakcji i trafności diagnozy ratuje życie innym ludziom. Przez ten krótki moment będąc lekarzami, badani biorący udział w eksperymencie Galinsky’ego i Adama stali się tak samo skupieni, uważni, analityczni i i staranni, niczym podczas dyżuru na izbie przyjęć. Mimo że przecież lekarzami nie byli. Co ciekawe, nie chodziło o sam fartuch, a o to, do kogo on należał (jak sugerowali badacze). W innej grupie badanych, w której też wszyscy ubrali białe fartuchy ale otrzymali informacje, że są to fartuchy malarzy pokojowych, nie zauważono podwyższonych kompetencji poznawczych i uważności.

Obszar badań, który zajmuje się tym, jak ubrania wpływają na nasze samopostrzeganie i naszą samoocenę nazywa się po angielsku Enclothed Cognition. „Ubrane poznanie” (ang. enclothed cognition) to nowe pojęcie wprowadzone przez Adama Galinsky’ego i Hajo Adama do opisania wpływu, jaki noszenie określonych ubrań wywiera na naszą psychikę. Badacze uważają, że zmiany poznawcze są najbardziej znaczące, jeśli spełnione są dwa warunki. Po pierwsze, ubranie musi posiadać symboliczne znaczenie, na przykład wiązać się z konkretnymi osobami czy zawodami (mundur policjanta, sutanna księdza). Po drugie, musimy je po prostu na siebie włożyć. Te powiązane ze sobą czynniki sprawiają, że wczuwamy się w role osób, które noszą je na co dzień i zaczynamy nieświadomie postrzegać siebie w podobny sposób, a w konsekwencji także funkcjonować i zachowywać się jak one.

Wydaje się to być szczególnie ważne dla osób, które chcą jeszcze wzmocnić swoją samoocenę w przypadku wystąpień publicznych, czy autoprezentacji. Okazuje się, że ubranie ma bowiem nie tylko wpływ na to, jak inni postrzegają nas, ale także na to jak my postrzegamy siebie i jakie są nasze (w danej chwili) kompetencje. Sam Galiński (autor badań nad Enclothed Cognition) opowiada jak w Halloween przebrał się za alfonsa. Ubrał fedorę, długie futro i złote łańcuchy. I dostrzegł zmianę w swoim zachowaniu. To samo dotyczy pewnych atrybutów – na przykład trzymana w ręku cięższa podkładka z dokumentami wzmacnia w nas poczucie, że mówimy o czymś istotnym.

PS: W wielu środowiskach Walter White stał się postacią kultową. Serialowy dom, w którym mieszkał jest popularną atrakcją turystyczną i był odwiedzany przez nawet ponad tysiąc osób miesięcznie. Po zakończeniu serialu Breaking Bad w mieście Albuquerque umieszczono symboliczny nagrobek White’a. Pojawiło się kilka osób, które media nazwały prawdziwym Walterem Whitem. Jednym z nich był człowiek o takim samym nazwisku ze stanu Oklahoma, gdzie stał się jednym z największych dilerów metamfetaminy i przez lata policji nie udawało się go złapać. Inny to mieszkający w Anglii Polak, Ryszard Jakubczyk, również były nauczyciel chemii, który produkował jedną z najczystszych postaci amfetaminy w Wielkiej Brytanii.