
Putin nie odrobił lekcji
Machiavelli jest jednak słabo rozumiany. Najsłynniejszy rozdział „Księcia” – XVIII – wyjaśniający okoliczności, w jakich dopuszczalne, a nawet pożądane jest, by władcy łamali obietnice, mówi, że najskuteczniejsi monarchowie „mało przywiązywali wagi do dotrzymywania wiary” i „chytrze potrafili usidłać mózgi ludzkie”. Powszechnie sądzi się, że ów rozdział sugeruje przywódcom, by kłamali, kiedy tylko mogą.
Podobny problem pojawia się w polityce pieniężnej. W żargonie współczesnych technokratów pieniężnych chodzi o to, jak „zakotwiczyć oczekiwania”. Wskazówki (obietnice dotyczące przyszłych stóp procentowych) nie są skuteczne, kiedy twórcy polityki muszą przyznać, że okoliczności mogą zmusić ich do zmiany zdania – i polityki – bez ostrzeżenia.
Powinien przeto książę bardzo nad tym czuwać (...), by temu, kto go widzi i słyszy, wydawał się cały miłosierdziem, cały wiernością, cały ludzkością, cały prawością, cały religijnością. Szczególnie potrzebne jest, aby się zdawało, że się ma tę ostatnią właściwość.
Gdzie są przywódcy?
Jednak współczesna polityka zaczyna zwykle od pragmatyzmu, a potem łamie obietnice. Europa lubi kreować się jako twór postmodernistyczny, ale jedną z cech postmodernizmu jest redukcja życia politycznego do odgrywania kosmetycznie ubogaconych narracji czy zbierania stale zmieniających się grup focusowych.
Czas, by europejscy przywódcy wzięli się w garść, i z przekonaniem, o jakie chodziło Machiavellemu, zakończyli kryzys humanitarny. Po pierwsze, muszą ulżyć cierpieniom uchodźców, włączając ich bądź integrując ze społeczeństwem w konstruktywny sposób. Takie działania wymagają znaczącego wsparcia finansowego krajów znajdujących się na pierwszej linii kryzysu. Przy właściwej polityce uchodźcy mogliby się stać tak bardzo potrzebnym źródłem dynamizmu dla słabych gospodarek i rozwiązaniem problemu starzenia się społeczeństwa.
Harold James - profesor historii i stosunków międzynarodowych na Uniwersytecie Princeton. Wykłada historię w Europejskim Instytucie Uniwersyteckim we Florencji. Specjalista w dziedzinie historii gospodarczej Niemiec oraz globalizacji. Jest autorem takich książek, jak The Creation and Destruction of Value: The Globalization Cycle, Krupp: A History of the Legendary German Firm oraz Making the European Monetary Union (Zawiązywanie europejskiej unii walutowej).