Luka w finansowaniu B+R w 2015 roku
Krzysztof Klincewicz
13 stycznia 2015, 00:14·6 minut czytania
Publikacja artykułu: 13 stycznia 2015, 00:14To nie będzie dobry rok dla działalności badawczo-rozwojowej w Polsce. Środków publicznych na NOWE projekty B+R będzie mniej niż w poprzednich latach, nie zostaną też uruchomione konkursy w ramach niektórych, dotąd popularnych programów NCBiR.
Połączenie analizy zestawienia przygotowanego przez NCBiR z zawartością tegorocznej ustawy budżetowej i treścią programów operacyjnych pozwala dojść do wniosku, że rok 2015 nie będzie szczególnie dobrze wspominany przez tych, którzy są zainteresowani publicznym finansowaniem działalności badawczo-rozwojowej. Niewątpliwie będzie to rok nadziei i oczekiwania na uruchomienie strumienia środków unijnych, ale podobno "kto żyje nadzieją, ten umiera głodem".
Ustawa budżetowa w wersji uchwalonej przez Sejm w grudniu 2014 roku przewiduje przeznaczenie na naukę (dział 28 budżetu) środków na poziomie 7,308 mld zł, obejmując wydatki budżetu państwa (5,412 mld zł) i środki unijne (1,895 mld zł). Dział 28 budżetu dotyczy badań naukowych i prac rozwojowych (działalności badawczo-rozwojowej), finansowanej przez państwo i prowadzonej przez dowolne podmioty (instytucje naukowe, przedsiębiorstwa, osoby fizyczne). Nie obejmuje nakładów na dydaktykę uczelni, której dotyczy dział 38 budżetu - szkolnictwo wyższe.
Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego pisze o tegorocznym budżecie, iż "jego wygraną jest nauka". Faktycznie, łączna suma środków przeznaczonych na naukę (czyli dział 28) wzrasta w porównaniu z poprzednim rokiem. Warto jednak zauważyć, że w roku 2015 relatywnie niska będzie wartość środków przeznaczanych na nowe projekty (a nie kontynuację projektów, które wybrano w wyniku ocen wniosków dokonanych w poprzednich latach). W tegorocznym budżecie ważną pozycję stanowią środki przekazywane instytucjom naukowym, wzrosną też wynagrodzenia naukowców zatrudnionych w publicznym sektorze nauki, jednak finansowanie programów B+R nie ulegnie istotnemu wzrostowi.
Łączny budżet Narodowego Centrum Badań i Rozwoju na 2015 rok wyniesie 1,732 mld zł (dotacje ogółem, w tym środki unijne). Narodowe Centrum Nauki otrzyma 915 mln zł.
Wśród zaplanowanych wydatków na naukę, finansowanych ze środków unijnych, w 2015 roku przewidziano przeznaczenie aż 1,558 mld zł z Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka - czyli kończenie już wcześniej rozpoczętych projektów B+R z minionej perspektywy finansowej 2007-2013. Tylko 307.827.000 zł przewidziano wydać w 2015 roku w oparciu o wszystkie krajowe programy operacyjne na lata 2014-2020, w tym bezpośrednio dotyczący badań, rozwoju i innowacji Program Operacyjny Inteligentny Rozwój. Chociaż 308 mln złotych wydawać się może poteżną kwotą, w rzeczywistości jest to nieznaczny budżet w porównaniu z analogicznymi kwotami alokowanymi w minionych latach. Rok 2015 nie przyniesie przełomu w finansowaniu B+R w Polsce, a pod względem liczby rozpoczętych projektów, współfinansowanych ze środków publicznych, możemy nawet spodziewać się regresu. Na marginesie, w odniesieniu do szkolnictwa wyższego (dział 38), przewidywane na 2015 rok nakłady ze środków unijnych nowej perspektywy 2014-2020 są dramatycznie niskie: 29.953.000 zł. W sprawozdaniach z wykonania budżetu nauki za 2015 rok dowiemy się oczywiście, że łączne kwoty wydatkowane na naukę i szkolnictwo wyższe ze środków unijnych będą istotnie wyższe, ale większość tych środków będzie niestety pochodziło z projektów rozpoczętych we wcześniejszych latach.
Problematyczny wydaje się przejawiany przez NCBiR optymizm, dotyczący terminów uruchomienia konkursów dla działań finansowanych z Programu Operacyjnego Inteligentny Rozwój (POIR). NCBiR zakłada, że pierwszy nabór odbędzie się w kwietniu br. Warto przypomnieć, że POIR nie został jeszcze zatwierdzony przez Komisję Europejską, a specyfika procedur programowania funduszy strukturalnych nie napawa optymizmem. Gdyby okazało się, że uruchamianie POIR przedłuży się, pierwsze konkursy zostałyby zapewne ogłoszone w okolicach września, a przy założeniu, że nabór powinien trwać co najmniej miesiąc oraz że NCBiR uda się dotrzymać obietnicy oceny wniosków w ramach "szybkiej ścieżki" (60 dni od daty zamknięcia naboru wniosków do dnia ogłoszenia listy rankingowej), do podpisania umów mogłoby dojść dopiero na początku roku 2016. Warto brać pod uwagę taką ewentualność i przygotować się na wystąpienie w bieżącym roku poważnej luki w finansowaniu nowych projektów B+R.
Luka będzie tym bardziej znacząca, że NCBiR nie planuje kontynuacji kilku programów, które dotychczas cieszyły się dużym powodzeniem wnioskodawców i dysponowały znaczącymi budżetami, finansowanymi bezpośrednio ze środków rządowych (a nie unijnych).
W tegorocznym harmonogramie konkursów nie ma programów PBS (Program Badań Stosowanych), Innotech, GEKON czy TANGO.
W 2013 roku, NCBiR przekazał beneficjentom w ramach PBS 226,3 mln zł, a w ramach Innotech - 208 mln zł (por.
sprawozdanie z wykonania budżetu nauki za 2013 rok, załącznik 7).
W 2014 roku, na PBS przeznaczono 200 mln zł, choć wartość wszystkich złożonych w III konkursie PBS w styczniu 2014 r. wniosków opiewała na łączną kwotę aż 4,6 mld złotych, co wskazuje na ogromne zainteresowanie wnioskodawców finansowaniem zorientowanych praktycznie inicjatyw B+R oraz skalę potrzeb (zaplanowany budżet PSB odpowiadał tylko 4,35% sumy środków, o które ubiegali się wnioskodawcy). Alokacja na ostatnią edycję programu Innotech, na którą konkurs ogłoszono w czerwcu 2013 r. a rozstrzygnięto na początku roku 2014, wynosiła 135 mln zł.
Tych kilkuset milionów złotych nie przewidziano w tegorocznym budżecie. Częściowym odpowiednikiem programów, dla których nie przewidziano naborów, mają być środki dostępne w ramach 1 osi priorytetowej Programu Operacyjnego Inteligentny Rozwój. Problemem jest jednak rezygnacja z wydatkowania na te cele polskich środków rządowych i zastąpienie ich funduszami unijnymi. Przepisy UE mówią wyraźnie o zasadzie dodatkowości (ang. additionality) funduszy strukturalnych - nie powinny one zastępować finansowania, które do tej pory było realizowane ze środków krajowych.
Zgodnie z ustawą budżetową na 2015 rok, NCBiR planuje przyznać innym podmiotom środki w łącznej sumie 1,880 mld zł.
Warto umieścić opisywane wydatki w szerszym kontekście budżetu państwa. Załącznik nr 8 do ustawy budżetowej prezentuje zestawienie dotacji, przewidzianych na wybrane cele lub dla konkretnych podmiotów. Łączna suma dotacji dla podmiotów górnictwa węgla kamiennego (część 20 budżetu, dział 100, rozdział 10001) wynieść ma 443,2 mln zł. Dotacja podmiotowa dla PKP Polskie Linie Kolejowe S.A. (część 39 budżetu, dział 600, rozdział 60002) zamknie się w kwocie 2,178 mld zł, ale dodatkowa dotacja celowa dla PKP S.A. i PKP Polskie Linie Kolejowe S.A. wyniesie 300,3 mln zł, a dotacja celowa dla PKP Intercity S.A. i Przewozy Regionalne Sp. z o.o. - 498,2 mln zł (część 39 budżetu, dział 600, rozdział 60001). Łącznie te dwie grupy podmiotów (spółki górnicze i kolejowe) otrzymają więc 3,419 mld zł dotacji, co stanowi kwotę istotnie przewyższającą łączne budżety NCBiR i NCN, a zarazem odpowiadać będzie 46,78% planowanego budżetu polskiej nauki.
Jak ujawnia załącznik nr 10 do ustawy budżetowej, w ramach realizacji wieloletnich programów inwestycyjnych, mających na celu "wzrost konkurencyjności gospodarki", Ministerstwo Gospodarki przekaże w 2015 roku środki na następujące działania, które resort ocenił jako kluczowe dla rozwoju gospodarczego kraju:
- "Wsparcie finansowe inwestycji realizowanej przez Cadbury Wedel Sp. z o.o. w Skarbimierzu i w Bielanach Wrocławskich pod nazwą: Budowa innowacyjnego i proekologicznego zakładu produkcji wyrobów czekoladowych w Skarbimierzu oraz rozbudowa istniejącej fabryki wyrobów czekoladowych w Bielanach Wrocławskich w latach 2008-2016", 908 tys zł w 2015 roku,
- "Wsparcie finansowe inwestycji realizowanej przez Franklin Templeton Investments Poland Sp. z o.o. pod nazwą: Centrum Usług Wspólnych - Transfer Agency w Poznaniu, w latach 2009-2015", 596 tys zł w 2015 roku,
- "Wsparcie finansowe inwestycji realizowanej przez McKinsey EMEA Shared Services Sp. z o.o. pod nazwą: Centrum Kompetencyjne w Poznaniu, w latach 2011-2015", 192 tys zł w 2015 roku.
Omawiany budżet nie obejmuje jeszcze skutków finansowych
"Planu naprawczego dla Kompanii Węglowej S.A.", który koszty operacji "ratowania" górnictwa szacuje na poziomie 2,3 mld zł, w tym 1,4 mld zł przewidziane do wydatkowania w 2015 roku. Plan naprawczy wspomina też o konieczności sfinansowania długów Kompanii Węglowej S.A., a jej saldo zobowiązań na koniec listopada 2014 wyniosło zgodnie z analizowanym dokumentem ok. 4,2 mld zł.