"Akademiccy feudałowie nie mogą być poza prawem". Doktor Kulesza odpowiada na krytykę po wywiadzie dla INN:Poland

Tytuł zaczynający się do powyższych słów nadano wywiadowi bez mojej wiedzy. Zdecydowana większość głosów czytelników dowodzi, że sam tekst został odczytany, zgodnie z moją intencją, w szerszym kontekście. Jednak sam taki tytuł w połączeniu z kilkoma zdaniami wprowadzenia od redakcji, wystarczył do sprowokowania niektórych do ataków ad hominem. Bowiem taki początek wywiadu mógł sugerować, że podając się za „znanego matematyka” krytykuję środowisko matematyczne lub zabieram głos w jego imieniu.

Byłoby to nie tylko niezgodne z moją intencją (chciałem zabrać głos jako naukowiec i obywatel), ale też dość niefortunne. Albowiem zgodnie z moim rozeznaniem akurat wkład polskich matematyków do nauki światowej jest widoczny – m.in. poprzez osiągane wyniki badawcze.

Osobiście sprawdziłem też, że są wśród nich osoby otwarte na nowe idee i gotowe je wspierać. Z perspektywy 10 lat doświadczenia mogę powiedzieć, że skuteczne przenoszenie do Polski brytyjskiej industrial mathematics byłoby znacznie utrudnione bez aktywnego zaangażowania się w te działania całej grupy osób z polskiego środowiska matematycznego, zwłaszcza z Wydziału Matematyki, Informatyki i Mechaniki UW i szczególnie z Instytutu Matematycznego PAN.

Przez ostatnie lata wspólnie przeprowadziliśmy wiele działań i projektów, które istotnie przyczyniły się do zaistnienia w Polsce matematyki użytkowej - jak ją nazwaliśmy nad Wisłą. I choć ten ciągle nowy sposób uprawiania matematyki ma też swoich krytyków, to nie matematycy nas niszczą.

Oczywiście polskie środowisko matematyków też nie jest wolne od swoich wewnętrznych problemów i sporów. Z moich obserwacji wynika jednak, że są one raczej innego typu niż te, o których mówiłem w swoim wywiadzie. Toczą się więc spory jak np. ten wpisujący się w nurt blisko stuletniej światowej dyskusji o matematyce czystej/teoretycznej vs. stosowanej. Lub czy liczą się tylko dowody twierdzeń i publikacje, czy też również wdrożenia/praktyczne rezultaty? Jak traktować takie wyniki uzyskane za komercyjne pieniądze? Jak podchodzić do badań interdyscyplinarnych? Debaty i polemiki bywają zażarte, a do konsensusu ciągle daleko – dyskutowane jest nawet to o kim można mówić, że jest matematykiem.

I choć osobom postronnym może to przypominać średniowieczne dysputy teologiczne o ilości diabłów na główce od szpilki, to dla porządku należy zauważyć, że podobne spory matematyków mają też miejsce np. w Oxfordzie i Cambridge. Choć akurat Brytyjczycy są znacznie bliżej konstruktywnego ich rozstrzygnięcia – w ich przypadku raczej przeważa podejście pragmatyczne. Motywacją jest zarówno akademicka otwartość, jak i chęć dania szansy potencjalnej innowacji intelektualnej, na czym z pewnością skorzystają wszyscy.

Podejście opisane powyżej jest przeciwieństwem polskiego feudalizmu akademickiego. Bazując na swoim wieloletnim doświadczeniu będę obstawał przy stwierdzeniu, że sytuacja w której znajdują się matematycy (np. toczenie sporów takich jak w Oxbridge), jest raczej sytuacją wyjątkową w polskim środowisku akademickim. Na co dzień niestety zinstytucjonalizowana Nauka Polska, ma zbyt często twarz „towarzysza Szmaciaka” - postaci stworzonej swego czasu przez Janusza Szpotańskiego.

Mówiłem już publicznie kilka razy, najlepszym podsumowaniem jest chyba wpis na naszym blogu w INN:Poland pt. ‘„Poemat dla uczonych” i co dalej?’. Czytelnicy w swojej korespondencji dorzucili jeszcze dużo od siebie, odnośnie zarówno doświadczeń jakie z kontaktów z polskim systemem akademickim wynieśli (np. jeden z wpisów „jeśli myślicie, że studia to bagno, to spróbujcie zrobić doktorat”), jego społecznej percepcji, jak i skutków jego funkcjonowania.

I choć uzyskanych w ramach tych badań wyników często niestety nie wolno nam opublikować, to poza satysfakcją intelektualną z rozwiązanych problemów, jest jeszcze istotny wymiar praktyczny - działanie naszego centrum badawczego sfinansowaliśmy w bardzo dużej części z pozyskanych tak środków komercyjnych. W efekcie dość szybko mogliśmy sobie pozwolić na rezygnację z finansowania za pomocą grantów, jako nieefektywnej drogi pozyskiwania pieniędzy, i nawet w ten sposób nie korzystamy z pieniędzy podatników. Takie uprawianie nauki bez sięgania do budżetowych środków jest nieczęsto spotykane, zwłaszcza w Polsce.

Liczyliśmy, że to co osiągnęliśmy będzie świadczyć na naszą korzyść, zaś spotkaliśmy się z agresywną reakcją zinstytucjonalizowanej Nauki Polskiej. Reakcją całkowicie bezwzględną, gdzie atakujący nas nie przebierają w środkach, a wszelkie próby polubownego rozwiązania narastającego konfliktu okazały się daremne i w efekcie pozostała droga sądowa. Z perspektywy czasu widać dość dobrze, że tak musiało być, tam gdzie zderzają się dwa systemy wartości - ten oparty na tworzeniu wartości dodanej w oparciu o zawarte umowy i feudalna logika prywatnego folwarku, wsparta poczuciem bezkarności.

Mówimy o tym głośno, choć od tego nie przybywa przyjaciół w środowisku akademickim – wszak zakłócamy dostojne konsumowanie budżetowych pieniędzy i uświęconą przez lata „kolejność dziobania”.

Zaś mądrze wydatkowane 40 mld złotych rocznie, a przede wszystkim uwolnienie ludzkiej kreatywności i energii (przecież kilka razy w historii pokazaliśmy, że potrafimy), mogłoby nas uchronić przed losem I Rzeczypospolitej. A kto wie, może nawet pozwoli aby zostać znaczącym graczem w toczącym się wyścigu naukowo-technologicznym.

Zacząć jednak należy od wprowadzenia cywilizowanych reguł gry, a zwłaszcza poszanowania zawieranych umów oraz wzorem anglosaskim niezależnego arbitrażu do rozwiązywania takich problemów jak nasz – dokładnie jak opisałem to w wywiadzie. A przede wszystkim trzeba spowodować aby akademiccy feudałowie nie byli poza prawem i zaczęli wreszcie ponosić odpowiedzialność za swoje czyny, tak jak reszta obywateli.