Największy wróg twojej firmy może czaić się tam, gdzie nigdy byś go nie szukał. Trzeba mieć oczy dokoła głowy

Ba, sprawę skomentował nawet gdański ratusz. – Jestem głęboko poruszony sytuacją, która miała miejsce – podkreślał zastępca prezydenta miasta, Piotr Kowalczuk. – Dzięki szybkiej i zdecydowanej reakcji dyrektor szkoły udało się wykryć nieprawidłowości w dysponowaniu środkami publicznymi przez pracownicę księgowości. Uruchomiliśmy już niezbędne kontrole finansowe – zapewniał.

Z reguły oszuści bywają nieco ostrożniejsi. Tak, jak choćby pracownica z Urzędu Gminy w Żarnowie. Ona „dorabiała” sobie do pensji regularnymi przelewami z kasy zapomogowo-pożyczkowej macierzystej instytucji – i to przez pięć lat. Zdołała w ten sposób uciułać dokładnie 213 212 złotych, czyli średnio jakieś 3500-3600 złotych miesięcznie. Zresztą i tak można by powiedzieć: była powściągliwa. Główna księgowa Biura Obsługi Szkół w Cisnej działała w ten sposób przez sześć lat: przerzucając pieniądze między kontami, podrabiając i modyfikując dokumentację księgową. Wyszło w sumie ponad 470 tysięcy złotych.

Ostatni przypadek jest o tyle charakterystyczny, że wiele o nim wiadomo. Oszustka wykorzystywała fakt, że Biuro zajmowało się zarówno szkołą, jak i schroniskami młodzieżowymi. Dokonywała przelewów na własne konto, podrabiając podpisy i modyfikując zlecenia przelewów. Ba, regularnie wypłacała sobie nagrodę jubileuszową za trzydzieści lat pracy (choć ta bynajmniej jej nie przysługiwała), bywało, że pensję „puściła” sobie dwa razy w ciągu miesiąca. Na jej rachunek wpadały też kwoty z tytułu rzekomych pożyczek mieszkaniowych, remontowych i budowlanych. Cóż, zawsze jakieś odsetki.

W standardowych okolicznościach księgowa jest jedynie wykonawcą pewnych – zaakceptowanych przez menedżerów firmy czy instytucji – poleceń. Faktura powinna zostać opisana, przyjęta pod względem merytorycznym, kierownik sprawdza, czy opłacona fakturą praca została wykonana. W niedużych firmach znikanie gotówki, zwłaszcza w systematyczny sposób lub na duże kwoty, nie powinno pozostać niezauważone.

A jednak. – Nadmiar zaufania – wyjaśnia krótko Małgorzata Szczepańska. – Nadmiar zaufania budzi pokusę, i to nie tylko wśród księgowych – dorzuca. Na dodatek, mści się też brak uwagi i choćby podstawowych kompetencji z zakresu księgowości – bo rzadko bywa tak, jak w Wołowie, gdzie pieniądze lądowały prosto na kontach znajomych sprawczyni. Najczęściej przestępstwa księgowe są maskowane, np. „podciągane” pod jakieś zamówienie lub roboty.

W efekcie uwadze umykają nie tylko przestępstwa, ale i błędy będące skutkiem nieznajomości jakiejś dziedziny rachunkowości czy złej interpretacji jakiegoś przepisu. – Wkraczamy na trudny teren, bo wymagamy od ludzi, żeby mieli choćby podstawową wiedzę o finansach. A o to dosyć trudno, czasem nawet wśród przedsiębiorców – wzdycha pani rzecznik.

Sytuację utrudnia dodatkowo fakt, że o księgowych w Polsce niewiele wiadomo. Stowarzyszenie Księgowych w Polsce nie dysponuje nawet statystyką szacującą liczbę osób pracujących w tym zawodzie. Małgorzata Szczepańska mówi o 400, a nawet 600 tysiącach osób, ale to tylko spekulacje. Księgowością zajmują się osoby bez żadnych uprawnień, jedynie w przypadku jednostek finansów publicznych ustawodawca domaga się, by główny księgowy odpowiadał pewnym określonym warunkom. Znamienne, że kiedy przeszło dekadę temu przyłapano pewną księgową na defraudacji około 300 tysięcy złotych, ta powiedziała w pierwszej chwili: „aż 300 tysięcy?... Wydawało mi się, że to było sto”.