Ministerstwo Sprawiedliwości wychodzi naprzeciw wyzwaniom współczesności, wprowadzając nową formę wyrażenia ostatniej woli – testament audiowizualny.
Ta innowacyjna metoda, będąca obecnie w fazie konsultacji publicznych, ma na celu wprowadzenie nowego sposobu sporządzania testamentów, dostosowując go do ery cyfrowej. To również odpowiedź na problem fałszerstw testamentów ustnych.
To nowa forma sporządzania tzw. testamentów szczególnych. Wyjaśniamy, czym jest i jak sporządzić testament audiowizualny.
Nowy testament szczególny
Obecnie obowiązujące przepisy prawa spadkowego przewidują dwie podstawowe formy testamentów: zwykłe i szczególne. Testamenty zwykłe obejmują testament własnoręczny, notarialny oraz ustny, sporządzany przed urzędnikiem w obecności dwóch świadków.
Z kolei testamenty szczególne stosuje się w wyjątkowych okolicznościach, gdy sporządzenie testamentu w zwykłej formie jest niemożliwe lub znacznie utrudnione. Do tej kategorii należą: testament ustny, podróżny i wojskowy. Testament audiowizualny ma stanowić odmianę testamentu ustnego.
Jednak, aby móc skorzystać z testamentu audiowizualnego, konieczne jest spełnienie określonych warunków. Podobnie jak w przypadku testamentu ustnego, musi zaistnieć sytuacja nagłego i niespodziewanego zdarzenia, które uniemożliwia sporządzenie testamentu w tradycyjnej formie.
Do takich okoliczności zalicza się np. nagły wypadek lub zawał serca, kiedy to osoba, zdając sobie sprawę z powagi sytuacji, chce niezwłocznie wyrazić swoją ostatnią wolę. Istotne jest, że choroba przewlekła, nawet śmiertelna, nie jest uznawana za wystarczającą przesłankę do sporządzenia testamentu audiowizualnego, ponieważ w takim przypadku istnieje możliwość skorzystania z usług notariusza lub spisania testamentu własnoręcznie.
Nowelizacja kodeksu cywilnego proponowana przez Ministerstwo Sprawiedliwości wprowadzałaby dodatkowe zaostrzenie warunków sporządzenia testamentu ustnego, wymagając, aby obie przesłanki – obawa rychłej śmierci i nagłe, szczególne okoliczności – wystąpiły łącznie, a nie jak dotychczas – alternatywnie.
Po co wprowadzać testament audiowizualny?
Kluczowym elementem testamentu audiowizualnego jest forma utrwalenia woli osoby go składającej, czyli testatora. Zgodnie z projektem nowelizacji, oświadczenie spadkodawcy ma być zarejestrowane na trwałym nośniku, rejestrującym zarówno dźwięk, jak i obraz.
W praktyce najczęściej będzie to telefon, ale dopuszczalne jest również użycie kamery, a nawet kamery samochodowej. Co istotne, nośnik, na którym zostanie sporządzony testament, nie musi być własnością testatora – można go pożyczyć od innej osoby.
Wprowadzenie testamentu audiowizualnego niesie za sobą szereg korzyści. Przede wszystkim, utrwalenie oświadczenia woli na nagraniu pozwala na łatwiejszą weryfikację autentyczności testamentu i ocenę stanu świadomości testatora w chwili jego sporządzania. Wszelkie wątpliwości co do tego, czy spadkodawca działał pod wpływem leków, w stanie delirium lub pod presją osób trzecich, będzie można zweryfikować na podstawie zapisu audiowizualnego.
Rozwój technologii stwarza również nowe wyzwania. Istnieje ryzyko, że testament audiowizualny stanie się przedmiotem fałszerstwa, wykorzystującego narzędzia sztucznej inteligencji.
Przy obecnym rozwoju technologii deepfake i generatorów filmów łatwo wyobrazić sobie przypadki prób sfałszowania ostatniej woli. W związku z tym, w przypadku pojawienia się wątpliwości co do autentyczności nagrania, kluczową rolę będą odgrywać biegli sądowi, specjaliści z dziedziny informatyki, którzy będą w stanie ocenić jego wiarygodność.
Projekt nowelizacji precyzyjnie określa również terminy związane z testamentem audiowizualnym. Od momentu sporządzenia nagrania, osoba, która je posiada, ma trzy miesiące na jego odtworzenie, spisanie i dostarczenie do sądu.
W przypadku śmierci testatora, termin ten również wynosi trzy miesiące i biegnie od dnia zgonu. Przekroczenie tych terminów skutkuje utratą ważności testamentu audiowizualnego.
Jak sporządzić testament audiowizualny?
Aby testament audiowizualny był ważny, nagranie musi zawierać pewne elementy. Testator powinien się na nim przedstawić, podać miejsce i datę sporządzenia testamentu oraz wskazać osoby, które powołuje do spadku, określając ich udziały w masie spadkowej.
W sytuacji, gdy testator pragnie, aby konkretny składnik majątku, na przykład nieruchomość, przypadł określonej osobie, powinien udać się do notariusza i sporządzić akt notarialny z zapisem windykacyjnym.
Wprowadzenie testamentu audiowizualnego stanowi niewątpliwie krok w dobrym kierunku, bo dostosowuje prawo spadkowe do wymogów współczesności.
Ta forma wyrażenia ostatniej woli ma potencjał, aby zwiększyć bezpieczeństwo obrotu prawnego, utrudnić dokonywanie fałszerstw i ułatwić spadkobiercom dochodzenie ich praw. Ale ustawodawca powinien określić skuteczne metody i mechanizmy weryfikacji ostatniej woli – by ochronić spadkobierców przed potencjalnymi nadużyciami.