Rodzaje emerytur w Polsce. Sprawdź, która będzie najkorzystniejsza [PIENIĄDZE]
Polski system emerytalny jest skomplikowany. Łatwo zgubić się w jego zawiłościach i wyjątkach, które bywają liczniejsze od reguły. W tym artykule omówimy pokrótce zagadnienia takie, jak rodzaje emerytur powszechnych w ZUS, rodzaje emerytur w Polsce, wiek emerytalny uprawniający do emerytury powszechnej i do pomostowej.
Wiek emerytalny w Polsce
Wiek emerytalny w Polsce od 1 października 2017 roku jest ustalony na 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. W momencie przekroczenia tego wieku przysługuje Ci emerytura powszechna wypłacana przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS).
Trzeba jednak zaznaczyć, że istnieją też świadczenia, przy których wymagany wiek jest niższy, szczególne emerytury pomostowe, ale też różnego rodzaju emerytury w systemie niepowszechnym, takie jak emerytury konkretnych grup zawodowych czy emerytury rolnicze w KRUS.
Co ważne, w zależności od roku urodzenia, możesz być objęty różnymi zasadami dotyczącymi emerytur.
Rodzaje emerytur powszechnych (ZUS) w Polsce
Emerytury powszechne to świadczenia wypłacane osobom uprawnionym przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS), w ramach powszechnego ubezpieczenia społecznego. Rodzaje emerytur powszechnych ZUS to:
- Emerytura Indywidualna, czyli ta forma świadczenia, o której zwykle myślimy, kiedy mówimy “emerytura”. Jest to indywidualne świadczenie wypłacane nam przez ZUS dożywotnio, o ile spełniamy odpowiednie warunki
- Emerytura indywidualna z gwarantowanym okresem płatności, czyli szczególny rodzaj emerytury indywidualnej, przy której wypłata świadczenia jest zagwarantowana przez pewien okres (na przykład 10 lat) i nawet, jeśli osoba uprawniona do jego otrzymywania umrze, będzie ono przez resztę tego okresu wypłacane osobom dziedziczącym
- Emerytura małżeńska, czyli świadczenie przysługujące osobom, których małżonka/nek umrze w okresie emerytalnym. Świadczenie to nie może być niższe niż 60 proc. sumy świadczeń otrzymywanych przez oboje małżonków
- Emerytura małżeńska z gwarantowanym okresem płatności, czyli szczególny rodzaj emerytury małżeńskiej, przy którym wypłata świadczenia jest zagwarantowana przez pewien okres (na przykład 10 lat) i nawet, jeśli oboje małżonkowie umrą w czasie jego otrzymywania, będzie ono przez resztę tego okresu wypłacane osobom dziedziczącym
- Emerytura pomostowa, czyli świadczenie, które można zacząć pobierać na pewien okres przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego. Taką wcześniejszą emeryturę mogą jednak otrzymać tylko przedstawiciele niektórych grup zawodowych, grup narażonych na pracę w ciężkich lub szczególnych warunkach
System zdefiniowanej składki a system zdefiniowanego świadczenia
Jeśli urodziłeś się przed 1 stycznia 1949 roku obejmuje cię system zdefiniowanego świadczenia pod warunkiem, że nie otrzymujesz emerytury górniczej ani innych świadczeń emerytalnych spoza powszechnego systemu emerytalnego. Oznacza to, iż wysokość twojej emerytury w niewielkim stopniu zależy od wysokości odprowadzonych przez ciebie składek, w głównej mierze bowiem opiera się na udokumentowanym stażu ubezpieczeniowym.
Jeśli urodziłeś się po 31 grudnia 1948 roku obejmuje cię system zdefiniowanej składki, a zatem wysokość twojej emerytury będzie uzależniona wyłącznie od wysokości odprowadzonych przez ciebie składek.
W zależności od twojego roku urodzenia rodzaje emerytur ZUS, a także ich wysokość, będą różne.
Jaką emeryturę wybrać, by w naszym portfelu znajdowało się jak najwięcej pieniędzy? To zależy od naszego wieku, zawodu, płci i sytuacji rodzinnej.•fot. ARKADIUSZ ZIOLEK/East News
Emerytura indywidualna w ZUS. Jak obliczana jest wysokość emerytury przy systemie zdefiniowanego świadczenia?
Jeśli urodziłeś się przed 1 stycznia 1949 roku, a więc jesteś objęty emeryturą na zasadach systemu zdefiniowanego świadczenia, twoja emerytura składa się z części socjalnej i części stażowej. Część socjalna to stały element emerytury, wynoszący 24 proc. tzw. kwoty bazowej obowiązującej w dniu, w którym uzyskałeś prawo do emerytury.
Część stażowa emerytury to element świadczenia wynikający z twojego stażu pracy i podstawy wymiaru składki. Wynosi 1,3 proc. podstawy wymiaru emerytury za każdy rok twoich okresów składkowych i 0,7 proc. podstawy za każdy rok twoich okresów nieskładkowych.
Kwota bazowa ustalana jest raz do roku i obowiązuje od początku marca do końca lutego. Wynosi ona 100 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poprzednim roku kalendarzowym bez uwzględniania składek na ubezpieczenie społeczne. Obecnie wynosi 4512,41 zł.
Podstawa wymiaru emerytury ustalana jest na podstawie twoich zarobków z wybranego przez ciebie okresu 10/20 lat.
Emerytura indywidualna w ZUS. Jak obliczana jest wysokość emerytury przy systemie zdefiniowanej składki?
Jeśli urodziłeś się po 31 grudnia 1948 roku, a zatem obejmuje cię zreformowany system emerytalny oparty o zdefiniowaną składkę, ZUS oblicza twoją emeryturę dzieląc podstawę obliczenia emerytury przez przewidywaną pozostałą długość życia.
Podstawa obliczenia emerytury użyta do tego obliczenia uwzględnia:
- Kapitał początkowy, jeśli obejmowało cię ubezpieczenie społeczne przed 1 stycznia 1999
- Zwaloryzowane składki na ubezpieczenie emerytalne na twoim subkoncie w ZUS odłożone po 1998 roku
- Zwaloryzowane środki pochodzące z Otwartych Funduszy Emerytalnych, które zostały zapisane na twoim subkoncie ZUS, o ile posiadałeś jakieś środki zgromadzone na OFE
Za przewidywaną dalszą długość życia ZUS uznaje różnicę między podawaną przez Główny Urząd Statystyczny przeciętną długość życia dla twojej płci, a twoim wiekiem w momencie uzyskania uprawnienia do emerytury.
Emerytura mieszana
O emeryturę mieszaną mogą ubiegać się ci ubezpieczeni, którzy w latach 2009–2014 osiągnęli obowiązujący wówczas powszechny wiek emerytalny, nie pobierali wcześniejszej emerytury i nie przystąpili do OFE, lub przekazali środki z OFE do budżetu państwa.
Kwota emerytury mieszanej ustalana jest częściowo na zasadach zdefiniowanego świadczenia a częściowo na zasadach zdefiniowanej składki. Proporcje w tym wyliczeniu zależą od roku, w którym przeszedłeś na emeryturę i wynoszą od 80 proc. w starym systemie i 20 proc. w nowym, do 80 proc. w nowym systemie i 20 proc. w starym.
Emerytura minimalna w 2021 roku
Warto pamiętać, że twoja emerytura indywidualna nie może być niższa, niż waloryzowana co roku kwota emerytury minimalnej, chyba, że nie spełniasz pewnych wymogów, o których poniżej.
Od marca 2021 roku minimalna emerytura brutto wynosi 1250,88zł, netto 1066,24 zł.
Emerytura minimalna nie dotyczy jednak nie wszystkich. Prawo do wyrównania świadczenia niższego niż emerytura minimalna do owej minimalnej wysokości mają ci emeryci, którzy osiągnęli powszechny wiek emerytalny w Polsce i którzy mają odpowiedni staż pracy, liczony w latach składkowych i nieskładkowych (pod warunkiem, iż liczba lat nieskładkowych nie jest większa, niż jedna trzecia lat składkowych). Minimalny staż pracy dla kobiet wynosi 20 okresów, dla mężczyzn 25.
Emerytura małżeńska
Jeśli osoba otrzymująca świadczenie emerytalne umrze w trakcie jego pobierania, współmałżonek może otrzymać świadczenie zwane emeryturą małżeńską na zasadzie renty rodzinnej. Co ważne – nie zawsze jest to możliwe.
Wdowa lub wdowiec musi mieć powyżej 50 lat, lub być niezdolną/ym do pracy, lub opiekować się dzieckiem poniżej 16 roku życia, albo dzieckiem niezdolnym do samodzielnej egzystencji.
Warto tu zaznaczyć, że jeśli wdowa lub wdowiec sami pobierają emeryturę, muszą z niej zrezygnować, aby pobierać rentę rodzinną.To może być opłacalne, jeśli zmarły małżonek otrzymywał wyraźnie wyższe świadczenie, bowiem tzw. emerytura małżeńska wynosi 85 proc. świadczenia zmarłego.
Emerytura wcześniejsza dla osób pracujących w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze lub wykonujących działalność twórczą lub artystyczną
Szczególne rodzaje emerytury ZUS mogą przysługiwać osobom uprawnionym do wcześniejszego otrzymywania świadczeń. Osoby urodzone między 1949 a 1968 rokiem mogą uzyskać wcześniejszą emeryturę, o ile na dzień 31 grudnia 2008 roku spełniały następujące warunki:
- Osiągnęły odpowiedni wiek emerytalny (55 lat dla kobiet, 60 lat dla mężczyzn)
- Posiadały odpowiedni staż pracy (20 lat dla kobiet, 25 dla mężczyzn)
- Posiadały 15 lat stażu pracy w zawodzie wykonywanym w szczególnych warunkach, o szczególnym charakterze lub jako artysta/twórca
- Nie należały do Otwartych Funduszy Emerytalnych (OFE) lub za pośrednictwem ZUS przekazały zgromadzone na rachunku OFE środki na budżet państwa
Taka wcześniejsza emerytura jest wypłacana do osiągnięcia przez daną osobę powszechnego wieku emerytalnego, po czym emeryt zacznie otrzymywać powszechną, indywidualną emeryturę.
Katalog zawodów o szczególnym charakterze lub wykonywanych w szczególnych warunkach jest zdefiniowany ustawą i dotyczy, na przykład, pracy w: górnictwie, energetyce, przemyśle chemicznym lub metalowym, służbach mundurowych, leśnictwie, poligrafii, służbie zdrowia i na statkach morskich lub powietrznych.
Emerytura pomostowa
Dla osób, które pracowały w szczególnych warunkach lub wykonywały pracę o szczególnym charakterze, ale nie spełniły wymogów wcześniejszej emerytury, choćby poprzez fakt pracy po 2008 roku, możliwe są emerytury pomostowe. Uprawnienie do takiego świadczenie ustala ustawa z 19 grudnia 2008 roku o emeryturach pomostowych.
Emerytura pomostowa przysługuje osobom, które:
- Osiągnęły odpowiedni wiek emerytalny (55 lat dla kobiet, 60 lat dla mężczyzn)
- Posiadają odpowiedni staż okresów składkowych i nieskładkowych (20 lat dla kobiet, 25 lat dla mężczyzn)
- Pracujące w szczególnych warunkach przez przynajmniej 15 lat
- Przed 1 stycznia 1999 roku wykonywały pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze
- Po 31 grudnia 2008 roku wykonywały pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze
- Rozwiązały stosunek pracy z dotychczasowym pracodawcą
Okresowa emerytura kapitałowa
Jeśli jesteś kobietą urodzoną po 31 grudnia 1948 roku możesz mieć prawo do dodatkowego świadczenia emerytalnego, czyli okresowej emerytury kapitałowej. Świadczenie to może przysługiwać kobietom, które przekroczyły powszechny wiek emerytalny obowiązujący w Polsce dla kobiet, czyli 60 lat, ale nie przekroczyły wieku emerytalnego dla mężczyzn, obecnie 65 lat.
Jeśli masz prawo do tego świadczenia możesz je otrzymywać do ukończenia 65 roku życia lub wyczerpania środków.
Jakie warunki trzeba spełnić, aby otrzymywać okresową emeryturę kapitałową?
- Musisz być kobietą
- Musisz osiągnąć powszechny wiek emerytalny dla kobiet (60 lat), ale nie dla mężczyzn (65 lat)
- Musisz mieć ustalone prawo do emerytury indywidualnej
- Należysz/należałaś do Otwartego Funduszu Emerytalnego (OFE)
- Na twoim subkoncie ZUS musisz mieć środki w wysokości przynajmniej 20–krotności dodatku pielęgnacyjnego. Obecnie dodatek pielęgnacyjny wynosi 239,66 zł, a więc na twoim subkoncie ZUS musi znajdować się przynajmniej 4793,20 zł (239,66 x 20)
Niepowszechne systemy emerytalne
Równolegle z powszechnym systemem emerytalnym w Polsce istnieją też systemy niepowszechne, jednak w tym artykule interesują nas głównie rodzaje emerytur ZUS, czyli emerytur powszechnych.
Musimy jednak w tym miejscu wspomnieć o ubezpieczeniu rolników w Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS), którzy, w dużym uproszczeniu, płacą wyraźnie niższe składki emerytalne, lub nie płacą ich wcale, ale otrzymują też niższą emeryturę.
Istnieje także wiele zawodów objętych niepowszechnym, zawodowym ubezpieczeniem emerytalnym lub przywilejami emerytalnymi.
Liczne rodzaje emerytur w Polsce są ograniczone do przedstawicieli konkretnych zawodów, na przykład prokuratorów, sędziów, służb mundurowych, górników, marynarzy, nauczycieli czy pracowników kolei.
Takie rodzaje emerytur często uprawniają do uzyskania świadczenia, o które można się starać pomimo nieprzekroczenia powszechnego wieku emerytalnego obowiązującego w Polsce. Warto więc sprawdzić, czy twoja grupa zawodowa ma dostęp do takich rodzajów emerytur lub posiada przywileje emerytalne.