"Kolejne blackouty są kwestią czasu". Sprawdzamy, co polska energetyka ma wspólnego z hiszpańską

Red Eléctrica, hiszpański operator sieci przesyłowej, wskazał, że jednym z możliwych wyjaśnień poniedziałkowego spadku energii są zbyt dynamiczne wahania produkcji energii z fotowoltaiki. To one miały wywołać skoki napięć, które zbytnio obciążyły system. To tylko jedna z poszlak, ale szybko została pochwycona przez polityków, zwłaszcza tych, którzy dyskutują o odnawialnych źródłach energii i atomie.

O hiszpański blackout i prawdopodobieństwo tego zdarzenia w Polsce, zapytaliśmy ekspertów polskiego rynku energetyki.

W całej Europie rośnie dziś zapotrzebowanie na prąd i inwestycje w odnawialne źródła energii (OZE). Blackout może przytrafić się dowolnej sieci, opartej o OZE czy nie. Jest zjawiskiem stosunkowo rzadkim. Awaria na Półwyspie Iberyjskim została naprawiona w mniej niż 24 godziny i według oficjalnych danych, obyło się bez ofiar śmiertelnych.

Nadal jednak: blackout sparaliżował życie blisko 55 mln ludzi. Premier Hiszpanii Pedro Sánchez przedstawił stanowisko, że nadprodukcja z OZE nie jest przyczyną awarii, a źródła blackoutu są bardziej złożone. Śledztwo trwa nadal zgodnie z procedurami.

Pochylmy się nad problemem przesytu, jako możliwej przyczynie awarii. Jak to w ogóle działa?

Odnawialne Źródła Energi są pogodowo zależne. A więc: produkują zmienne ilości energii. Gdy jej produkcja ze źródeł odnawialnych przewyższa zapotrzebowanie, częstotliwość rośnie. Gdy podaż spada, a popyt jest wysoki – częstotliwość maleje.

Przed poniedziałkową awarią, według Electricity Maps produkcja energii w Hiszpanii wyglądała następująco (w zaokrągleniu):

– Osobiście uważam, że jest zdecydowanie za wcześnie, by mówić o winie fotowoltaiki. Hiszpański operator sieci wskazuje raczej na warunki pogodowe i ich wpływ na sieci wysokiego napięcia. Przede wszystkim OZE samo w sobie nie może spowodować blackoutu, jeśli jest prawidłowo zainstalowane – tłumaczy Tomasz Wiśniewski, prezes Pracowni Finansowej.

– A czy taki rodzaj blackout jest możliwy w Polsce?

– W Polsce najbliżej blackoutu było w 2021 roku, gdy awarii uległ transformator przy Elektrowni Bełchatów. A więc to nie rodzaj elektrowni decyduje, lecz jakość instalacji – dodaje Wiśniewski.

Pełen raport na temat przyczyn blackoutu opracowywany jest nadal przez operatora Red Eléctrica oraz Europejskie Stowarzyszenie Operatorów Systemów Przesyłowych ENTSO-E.

U nas również odczuwamy zjawisko obciążenia sieci energetycznej z powodu dużej ilości instalacji solarnych. W tym roku zdarzyło się to już w lutym. Czy brzmi to jak przepis na podobną sytuację co w Hiszpanii? Są znaczące różnice.

Rafał Brzuska z firmy Eaton przyznaje, że sytuacja na rynku zwiększa ryzyko poważnych awarii w systemie. Ale przede wszystkim dlatego, że mamy przestarzałą infrastrukturę.

Tomasz Wiśniewski podkreśla z kolei, że chociaż polska sieć energetyczna ma swoje wady, to system nie ma głównej słabości, którą ma Hiszpania – która jest zależna od dwóch linii przesyłowych z Francji.

My mamy aż 14 połączeń z sąsiadami, w ramach rozwijającej się unii energetycznej. Import energii zabezpiecza nas na podobne wypadki.

Niemniej, o naszą lokalną sieć trzeba (w końcu) zadbać.

Hiszpania i Portugalia tworzą wspólny rynek energii MIBE.

Ich system importuje 3,5 gigawatów, czyli 8-10 proc. zapotrzebowania krajowego na poziomie 34-43 GW. Dla porównania, w Polsce import jest na poziomie 23-30 proc. – możemy sprowadzić 6 GW, przy zapotrzebowaniu 20-26 GW.

Czyli w sytuacji kryzysowej, mówiąc kolokwialnie, raczej nie obudzimy się z ręką w nocniku jak Hiszpanie.

Wspomniałem już, że blackouty są zjawiskiem rzadkim. Ale trzeba dodać "jeszcze".

Blackout trwa od kilku minut do wielu godzin, może być wywołany zarówno z przyczyn technicznych jak sabotaż i przeciążenie systemu, ale również z powodu burz i ekstremalnych temperatur.

Te dwa ostatnie powody wiążą się nieodłącznie ze zmianami klimatycznymi, stały się elementem naszej codzienności w Polsce. Niestety, zapowiada się, że zostaną z nami na dłużej.

Może to oznaczać, że z przyczyn losowych blackouty mogą występować coraz częściej, niezależnie od źródeł energii. Chyba że w Europie podjęte zostaną odpowiednie kroki.

– Brak podjęcia działań w kierunku modernizacji sieci i zwiększenia jej odporności na przeciążenia spowoduje, że kolejne blackouty będą tylko kwestią czasu – ostrzega Rafał Brzuska z Eaton.

Tomasz Wiśniewski ma bardziej optymistyczne podejście i podkreśla, że należyte zabezpieczenia są wdrażane.

– Blackout w Hiszpanii to jednostkowy przypadek, wyjątkowe zdarzenie. Stawianie znaku równości między OZE a zwiększonym ryzykiem takiej sytuacji to demagogia. Ryzyko powtórki podobnego zdarzenia jest minimalne. Ze względu na rosnącą pojemność bateryjnych magazynów energii można zakładać, że to ostatnia taka sytuacja w Europie – tłumaczy prezes Pracowni Finansowej.

Jak Europa może się zabezpieczyć?

Wedle rozmówców, obok magazynowania energii, dywersyfikacji sieci i modernizacji potrzebne są rozwiązania zapewniające zasilanie awaryjne na poziomie lokalnym. Kluczowa infrastruktura, jak szpitale i instytucje publiczne, musi dysponować zapasowymi źródłami energii.

– Kolejnym sposobem zabezpieczenia przed blackoutami jest energetyka rozproszona – oparta na mikrosieciach i lokalnym magazynowaniu energii – tłumaczy Tomasz Wiśniewski, prezes Pracowni Finansowej.

– Coraz więcej prosumentów i konsumentów prądu posiada domowe magazyny energii. Na świecie testowane są rozwiązania, w których właściciele aut elektrycznych używają baterii w samochodzie jak domowego magazynu energii – mówi.

– Takie rozwiązania działają nawet w przypadku masowych klęsk żywiołowych. Im bardziej rozproszona jest sieć energetyczna, tym bardziej bezpieczne jest państwo. Nawet w przypadku celowego ataku na infrastrukturę energetyczną – dodaje Wiśniewski.

Oprócz unowocześnienia europejskiej sieci pojawia się rosnące zapotrzebowanie na magazyny energii. Zbierają one nadwyżkę, która staje się kluczowa, gdy produkcja energii jest gorsza.

– To technologia, która rośnie w siłę, i na którą stawiają dziś wszystkie rozwinięte gospodarki. Ceny magazynów energii spadają z miesiąca na miesiąc. Uważam, że technologia magazynowania bateryjnego zmieni rynek energetyczny bardziej niż atom – opowiada Tomasz Wiśniewski z Pracowni Finansowej.

Wiśniewski wskazuje rozwój sieci HVDC jako rozwiązania zabezpieczającego przed blackoutami. To linie wysokiego napięcia prądu stałego, do tego połączenia umożliwiłyby transfer energii nadprodukowanej w jednym kraju, do terytorium, gdzie akurat prąd się przyda.

– Blackout w Hiszpanii to lekcja: bezpieczeństwo energetyczne nie polega na budowie większych elektrowni, tylko na tworzeniu elastycznych, odpornych systemów. Polska, mając 14 linii przesyłowych i możliwość importu z czterech krajów, jest na dobrej drodze – ale musimy kontynuować transformację, nie cofać się pod wpływem strachu – dodaje Wiśniewski.

Poniedziałkowa awaria jest lekcją i kubłem zimnej wody dla Europy. Stworzenie stabilności dostępu do zasilania to proces złożony, a który jak widzimy, nie nadąża za falą instalacji nowych źródeł energii.

W reakcji na artykuł, jeszcze w dniu publikacji napisał do nas czytelnik, zawodowy elektryk. Zgodził się z częścią argumentów wymienianych przez przedstawicieli branży. Przede wszystkim jego zdaniem, energetyka rozproszona, fotowoltaika i magazyny energii to nie jest gwarantowane lekarstwo na wymienione problemy z Polską siecią energetyczną.